-
حامد طاهری کیا
هیئت علمی مؤسسۀ مطالعات فرهنگی و اجتماعی
آنچه تاکنون در قالب استراتژی نظارت بر فضای مجازی وجود داشته «سیاست فیلترینگ» بوده است. فیلترکردن سایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی، غالب سیاست برخورد با اینترنت بوده که به‌منزلۀ قطع دسترسی به صفحۀ اینترنتی کارکرد داشته است. اما کاربران سیاست بالادستی قطع دسترسی به اینترنت را با به‌کارگیری فیلترشکن‌ها که دسترسی باواسطه و غیرمستقیم به محتوای فیلترشده را ممکن کرده است به سیاست «تأخیر دسترسی» تبدیل کرده‌اند. تأخیر دسترسی اشاره به عدم امکان دستیابی مستقیم به محتوای مجازی با زدن کلیک بر آدرس آن است و برای دسترسی‌پذیری به آن باید زمانی را صرف کرد تا فیلترشکن، به‌مثابۀ واسطه، روشن و به کار بیافتد. پیاده‌کردن استراتژی تبدیل دسترسی‌پذیری مستقیم ممنوع به دسترس‌پذیری غیرمستقیم توسط استفاده از فیلترشکن‌ها و وی‌پی‌ان‌ها میسر شده است، به‌گونه‌ای که کمتر گوشی همراه یا کامیپوتری را می‌توان یافت که بر آن ابزارهای فیلترشکن یا وی‌پی‌ان نصب نشده نباشد. ابزار دور زدن فیلترینگ قسمتی از زیست دیجیتالی ایرانی شده و کارکرد دسترسی را فراهم کرده است. از مدت‌ها پیش، جامعۀ ایران منسوخ‌شدن فیلترینگ را عملی کرده بود و به آنچه فیلترشده با تأخیر و واسطه دست یافته است، اما دوران جدیدی درحال‌آمدن است که باید آن را دورۀ ازبین‌رفتن تأخیر‌های دسترسی و واسطه‌گرهای دسترس‌پذیری به اینترنت نام برد. به‌همین‌سبب توصیه‌های سیاستی باید مبتنی بر رویکردهایی با سمت‌وسوی فرهنگ‌سازی بیشتر در نسبت با سیاست سنتی فیلترینگ باشند.
درنتیجه ما سویه‌های مسائل فضای مجازی و جامعۀ ایران را، که در پژوهش‌ها آمده است، در قالب جداول (1) و (2) به شرح زیر مشخص می‌کنیم.
جدول (1) موضوع‌های طرح‌شده دربارۀ فضای مجازی در ادبیات پژوهشی داخلی
|
هویت ملّی |
هویت اسلامی-ایرانی |
هویت جهانی |
روابط خانوادگی |
روابط جنسی |
|
زنان و فعالیت‌های مجازی |
کنش سیاسی |
خودبیانگری |
قدرت بسیج‌کنندگی |
بروز خود |
|
برون‌ریزی احساسات رادیکال |
عزت نفس |
فراغت |
محتوای سالم، مفید، امن |
ترویج تجمل و مدگرایی |
|
جک و طنز |
جدول (2) موضوع‌های طرح‌شده دربارۀ فضای مجازی در ادبیات پژوهشی خارجی
|
تهدید‌های فضای مجازی از نگاه حکومت |
تهدید اخلاق اسلامی |
تولید و نشر اطلاعات سیاسی
|
||
|
سیاست‌های مقابله با تهدید‌ها |
ایجاد ترس در بین کاربران به‌واسطۀ برخوردهای قضایی |
کند و قطع کردن اینترنت |
اعمال فیلترینگ |
سامان‌دادن نیروهای ویژه در راستای فعالیت در فضای مجازی برای تولید ارزش‌های جمهوری اسلامی |
همان‌طورکه در جداول بالا دیده می‌شود گستره‌ای از مقوله‌های هویتی، فرهنگی و سیاسی دربارۀ فضای مجازی و جامعۀ ایران بررسی شده و از میان آنچه به‌مثابۀ تهدید درنظرگرفته شده است، مسئلۀ خدشه‌دارشدن اخلاق اسلامی و تولید و گسترش اطلاعات سیاسی بااهمیت مشخص شده‌اند. بنابراین توصیه‌های سیاستی را در پنج دستۀ: 1. سیاست شناخت و بررسی وضعیت دیجیتال؛ 2. سیاست حمایت از اقتصاد فرهنگ دیجیتال و مصرف فرهنگی؛ 3. سیاست ترویج هویت فرهنگی ایرانی-اسلامی و سواد دیجیتال؛ 4. سیاست فرهنگ تربیتی-نظارتی و ایجاد اخلاق دیجیتال؛ 5. سیاست معرفی و ترویج خدمات دیجیتالی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تقسیم می‌کنیم و در ذیل آن‌ها به ارائۀ راهکارها خواهیم پرداخت.