-
میثم ملکشاه
کارشناسی ارشد فلسفه علوم اجتماعی
مرکز پژوهش‌های مجلس در سال 1390 گزارشی با عنوان «وضعیت هنر در ایران (5): قوانین و مقررات حوزۀ هنر (چالش‌ها و خلأها)» منتشر کرده است که نکات مهم آن در ادامه می‌آید. این پژوهش 4 حوزه را در بحث هنر در نظر گرفته است. این حوزه‌ها شامل حوزۀ موسیقی، حوزۀ هنرهای نمایشی، حوزۀ هنرهای تجسمی و درنهایت حوزۀ هنرهای سینمایی و عکاسی است. این گزارش 4 حوزۀ تجهیزات، پیش از تولید، پس از تولید و مصرف را به‌عنوان چارچوب تحلیل حوزه‌های هنر مدنظر قرار داده است. (صفحۀ 7) درنهایت این گزارش 31 مقوله را به‌عنوان مقولات سیاستی در حوزۀ هنر انتخاب نموده و تحلیل را برمبنای این مقولات انجام می‌دهد. (صفحۀ 8)
توصیف کلی از وضعیت قوانین و مقررات در حوزۀ هنر
نتایج نشان می‌دهد که 83درصد از 31 مقوله فاقد قوانین بوده و 29درصد از مقولات بدون مقررات هستند. همچنین برای 6 مورد از مقولات معادل 19درصد، هیچ‌گونه قانون و یا مقرراتی وضع نشده است. این 6 مورد عبارتند از:
- دانشگاه و مؤسسات آموزش عالی
- پژوهش‌های هنری
- تجهیزات و فناوری‌های تولیدی
- خدمات تکمیلی مانند تدوین و یا لابراتوار
- تبلیغات و بازاریابی هنری
- حقوق مخاطبین و مبادلات بین‌المللی. (صفحه 10)
تمرکز قوانین و مقررات
نتایج نشان می‌دهد که تمرکز قوانین و مقررات عمدتاً در بخش کلیت هنر و سپس سینما وجود داشته و باقی بخش‌ها در جایگاه پایین‌تری قرار دارند. (صفحۀ 12)
وضعیت مقررات
- شکل مقررات: شکل قالب مقررات آیین‌نامه است که 25درصد کل مقررات در حوزۀ هنر را شامل می‌شود. پس از آیین‌نامه، به ترتیب تصویب‌نامه و دستورالعمل قرار دارند. نکتۀ مهم آنکه برای 44درصد مقررات در حوزۀ هنر نمی‌توان صورت و شکل خاصی را لحاظ نمود و بر این اساس در مورد کلی «سایر موارد» طبقه‌بندی‌شده‌اند. (صفحۀ 13)
وضعیت مقررات به لحاظ تنوع شکلی (صفحۀ 13)
|
شکل مصوبه |
کلیت حوزۀ هنر |
حوزۀ سینما |
حوزۀ موسیقی |
حوزۀ هنرهای نمایشی |
حوزۀ هنرهای تجسمی |
فراوانی |
درصد |
|
اساسنامه |
3 |
- |
- |
- |
- |
3 |
2 |
|
موافقت‌نامه |
1 |
1 |
- |
- |
- |
2 |
2 |
|
اجازه‌نامه |
1 |
3 |
- |
- |
2 |
6 |
5 |
|
تصویب‌نامه |
6 |
4 |
- |
- |
1 |
11 |
9 |
|
آیین‌نامه |
11 |
15 |
3 |
- |
1 |
30 |
25 |
|
سیاست و طرح |
4 |
2 |
- |
1 |
- |
7 |
6 |
|
شیوه‌نامه |
6 |
2 |
- |
- |
- |
8 |
6 |
|
دستورالعمل |
- |
1 |
- |
- |
- |
1 |
1 |
|
سایر موارد |
19 |
20 |
4 |
8 |
3 |
54 |
44 |
|
جمع کل |
51 |
48 |
7 |
9 |
7 |
122 |
100 |
محتوای مقررات: برمبنای نتایج تحلیلی، 27درصد از مقررات به لحاظ محتوایی به دنبال ایجاد رویه‌ای هماهنگ و تعیین ضوابط برای فعالیت‌های هنری هستند. همچنین مقرراتی که جنبه اعتباری و بودجه‌ای داشته و یا تأسیس هستند سهم قابل‌توجهی از مقررات را به لحاظ محتوایی شامل می‌شوند. 15درصد مقررات نیز جنبۀ اصلاحی و یا بازنگری مقررات گذشته را دارا می‌باشند. (صفحۀ 14 و 15)
وضعیت مقررات حوزۀ هنر به لحاظ محتوا (صفحۀ 15)
|
شکل مصوبه |
کلیت حوزۀ هنر |
حوزۀ سینما |
حوزۀ موسیقی |
حوزۀ هنرهای نمایشی |
حوزۀ هنرهای تجسمی |
فراوانی |
درصد |
|
اداری-استخدامی |
3 |
4 |
- |
- |
1 |
8 |
7 |
|
ضوابط |
6 |
9 |
3 |
1 |
1 |
20 |
16 |
|
بازنگری، الحاقیه، اصلاح و متمم |
8 |
5 |
- |
2 |
3 |
18 |
15 |
|
تأسیسی |
15 |
7 |
- |
1 |
- |
23 |
19 |
|
اعتباری-بودجه‌ای |
1 |
13 |
3 |
2 |
1 |
23 |
19 |
|
رویه سازی (هماهنگی و یکسانی) |
7 |
6 |
- |
1 |
- |
14 |
11 |
|
اقدام |
4 |
2 |
1 |
- |
1 |
8 |
7 |
|
عضویت و اضافه شدن |
1 |
- |
- |
2 |
- |
3 |
2 |
|
سایر موارد |
3 |
2 |
- |
- |
- |
5 |
4 |
|
جمع کل |
51 |
48 |
7 |
9 |
7 |
122 |
100 |
آسیب‌شناسی نظام حقوقی هنر در ایران
- خلأ قانونی: مهم‌ترین موضوع در آسیب‌شناسی نظام حقوقی هنر در ایران وجود خلأهای جدی قانونی است. به‌صورت مشخص از 31 مقوله تنها 7 مقوله از قانون برخوردارند. در حوزۀ کلیت هنر نیز تنها 12 مقوله از 31 مقوله دارای مقررات هستند. (صفحۀ 24)
- محتوای مقررات: وقتی می‌پذیریم مقررات برای تنظیم امور است، درنتیجه محتوای آنها که چگونه این کار را انجام می‌دهند و یا توانایی انجام این کار را دارند، امری مهم و ضروری محسوب می‌شود. مرور مقررات در حوزۀ هنر نشان می‌دهد که تنها 16درصد از مقررات مربوط به حوزۀ هنر مربوط به ضوابط این حوزه یعنی تنظیم امور هستند. در مقابل 19درصد مربوط به بحث اعتبارات و 19درصد نیز به تأسیس نهادهای جدید مربوط می‌شود. (صفحۀ 25)
- قدیمی بودن قوانین: امر قوانین هنر به بیش از یک‌صد سال می‌رسد به‌طوری‌که دو قانون از قوانین این عرصه مربوط به سال 1289 است. بیش از نیمی از قوانین حوزۀ هنر نیز در زمان پیش از انقلاب تصویب‌شده است. (صفحه 26)
- عدم‌جامعیت قوانین: با توجه به اینکه قوانین هنر در ایران عمدتاً مربوط به دهه‌های گذشته است، این قوانین امکان حل مسائل و چالش‌های جدید و تازه را نداشته و منطبق با تغییرات در جامعه نیستند. به‌عنوان نمونه قوانین مربوط به حقوق مؤلفان، مصنفان و هنرمندان مربوط به سال 1348 است که به‌صورت طبیعی بسیاری از موضوعات و مسائل دنیای امروز در آن لحاظ نشده است. (صفحۀ 26)
- عدم توجه به مسائل و موضوعات بنیادین: یکی از مهم‌ترین وظایف و نخستین وظیفه سیاست‌گذاران، شناسایی درست مسئله است. مرور قوانین و مقررات در حوزۀ هنر چنین استنباطی را پدید می‌آورد که مسائل اصلی حوزۀ هنر تحت تأثیر مسائل حاشیه‌ای این حوزه قرارگرفته و همچنان لاینحل باقی‌مانده است. (صفحۀ 26 و 27)
- عدم ارتباط میان اجرا و سیاست‌گذاری: یکی از مهم‌ترین چالش‌ها در این عرصه آن است که پس از مرور قوانین و مقررات در این عرصه، به نظر می‌رسد که نوعی قطع ارتباط میان اجرا و سیاست‌گذاری در قوانین و مقررات در حوزۀ هنر وجود دارد. قدیمی بودن اسناد و قوانین در حوزۀ هنر از دلایل بروز این معضل است. (صفحۀ 27)