میزان مسافرت و اهداف سفر ایرانیان

این پژوهش براساس تفاهم‌نامۀ میان وزارت کشور و دانشگاه تهران اجرا شده است و نظارت و انتشار آن براساس تفاهم میان وزارت کشور با پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات به این پژوهشگاه واگذار شده است. مجریان طرح غلامرضا غفاری و محمدرضا جوادی یگانه و نظارت علمی بر عهده رضا محبوبی و عبدالله بیچرانلو بود.

این گزارش در رابطه با نظرسنجی‌ها دربارۀ سفر و مسافرت ایرانیان تهیه‌ شده است. این موضوع در دوگانه‌هایی مانند سفرهای داخلی و خارجی و سفرهای زیارتی و تفریحی موردبررسی قرارگرفته است. درواقع مسئلۀ اصلی در این گزارش میزان سفر در کشور و انتخاب مقصدها و اهداف سفر برمبنای پاسخ‌های پاسخگویان است.

روش‌شناسی پژوهش

جامعۀ آماری پژوهش

جامعۀ آماری این طرح، مجموع افراد 18 سال به بالای خانوارهای شهری (ساکن در شهرهای مرکز هر شهرستان) در 31 استان کشور در زمان اجرای طرح است. روش انتخاب شهرها به‌صورت تمام شماری بوده است. برابر با آخرین تقسیمات کشوری تا مهرماه 1393 در کشور 426 شهرستان تعریف ‌شده که شهر مرکز هر شهرستان (برابر با 426 شهر) جامعۀ آماری اوّل این پژوهش را تشکیل می‌دهد. برای هرکدام از شهرها متناسب با طبقۀ جمعیتی آن‌ها، حجم نمونه تعیین ‌شده است.

جامعۀ آماری پژوهش

جامعۀ آماری این طرح، مجموع افراد 18 سال به بالای خانوارهای شهری (ساکن در شهرهای مرکز هر شهرستان) در 31 استان کشور در زمان اجرای طرح است. روش انتخاب شهرها به‌صورت تمام‌شماری بوده است. برابر با آخرین تقسیمات کشوری تا مهرماه 1393 در کشور 426 شهرستان تعریف‌شده که شهر مرکز هر شهرستان (برابر با 426 شهر) جامعۀ آماری اوّل این پژوهش را تشکیل می‌دهد. برای هرکدام از شهرها متناسب با طبقۀ جمعیتی آ‌ن‌ها، حجم نمونه تعیین‌شده است.

روش نمونه‌گیری

برای به‌دست‌آوردن نتایج دقیق و صحیح از روش نمونه‌گیری چندمرحله‌ای استفاده شده است. در مرحلۀ اوّل با استفاده از نقشه‌های به‌روزشده مرکز آمار ایران و همچنین بانک‌های اطلاعاتی مربوط به بلوک‌های شهری، به نمونه‌گیری از بلوک‌های هر شهر اقدام شده است. در مرحلۀ دوم پس از مشخص‌شدن بلوک‌های نمونه، با 10 خانوار ساکن در بلوک موردنظر که به شیوۀ نمونه‌گیری تصادفی سیستماتیک انتخاب شده‌اند، مصاحبه شده است.

نمونه‌ها

پهنۀ جامعۀ آماری پیمایش وضعیت اجتماعی، فرهنگی و اخلاقی جامعۀ ایران، 426 شهر مرکز شهرستان در کشور با حجم نمونه 82500 نفر است.

جمع‌آوری داده‌ها

داده‌های این پژوهش با ابزار مناسب پرسشنامۀ محقق‌ساخته و با تکنیک مصاحبۀ حضوری جمع‌آوری شده است و در این میان به چگونگی توزیع و روابط متغیرهای موردمطالعه در سطح ملّی، استانی و شهری جامعۀ آماری موردمطالعه توجه شده است.

یافته‌های پژوهش

مهم‌ترین یافته‌های این پژوهش در بحث سفر و مسافرت به‌قرار زیر است:

طی 5 سال گذشته حدود 64 درصد مردم ایران به سفرهای زیارتی رفته‌اند. 43.3 درصد از پاسخگویان اعلام کرده‌اند که در 5 سال گذشته حداقل یک‌بار به مشهد و دیگر شهرهای زیارتی ایران مسافرت کرده‌اند. حدود 12 درصد نیز اعلام نموده‌اند که بیش از یک‌بار به سفرهای زیارتی رفته‌اند. این آمارها نشان از آن دارد که گردشگری مذهبی یکی از مهم‌ترین انواع گردشگری در ایران محسوب می‌شود.

جدول 1: وضعیت پاسخگویان در سفر به شهرهای زیارتی

تنها 16 درصد از ایرانیان در طی سه سال گذشته به سفرهای خارجی رفته‌اند.

جدول 2: وضعیت پاسخگویان در رابطه با داشتن مسافرت به خارج کشور در سه سال گذشته

براساس پاسخ‌ها، مقاصد افرادی که به سفرهای خارجی در طول سه سال گذشته رفته‌اند، به‌ترتیب عراق 45.6 درصد، عربستان 18.8، ترکیه 13.5 درصد، کشورهای حاشیۀ خلیج‌فارس 5 درصد، کشورهای اروپایی 4.2 درصد و کشورهای آسیای مرکزی 3.1 درصد بوده است.

نتایج نشان‌دهندۀ آن است که حدود 58 درصد مردم در یک سال گذشته به سفر داخلی رفته‌اند. در رابطه با مقاصد این سفرها باید گفت که شهرهای تاریخی-توریستی با حدود 24 درصد و شهرهای زیارتی با حدود 23 درصد مهم‌ترین مقاصد سفرهای داخلی بوده‌اند. نکتۀ جالب آنکه تنها حدود 11 درصد مردم اذعان نموده‌اند که به استان‌های شمالی سفر داشته‌اند.

جدول 3: وضعیت پاسخگویان در رابطه با انجام سفرهای داخلی در یک سال گذشته

پاسخ‌ها در رابطه با کشور موردنظر برای سفر در صورت داشتن تمکن مالی نشان می‌دهد که کشورهای اروپایی با 26.3 درصد اوّلین انتخاب پاسخگویان هستند. ترکیه و آمریکا به‌ترتیب با 13 و 8 درصد در رتبه‌های بعدی مقاصد انتخابی برای سفرهای تفریحی-توریستی قرار دارند. در رابطه با سفرهای زیارتی خارج از کشور، عراق انتخاب 18.4 درصد از پاسخگویان بوده و 11.5 درصد از پاسخگویان نیز عربستان را انتخاب نموده‌اند. براساس این نتایج به نظر می‌رسد در صورت عدم‌وجود موانع مالی، پاسخگویان بیشتر سفرهای تفریحی را در مقایسه با سفرهای زیارتی انتخاب نموده‌اند.