روند تغییرات ارزش‌ها و نگرش‌های ایرانیان بازنشسته

در این گزارش برای بررسی روند تغییرات نگرش‌های بازنشستگان از اطلاعات سه گزارش کشوری ارزش‌ها و نگرش‌های ایرانیان، که دربرگیرنده‌ی داده‌های سه پیمایش ملی در سال‌های 1379، 1382 و 1394 است، استفاده شده است. مبنای تقسیم‌بندی ابعاد و متغیرهای این گزارش، موج سوم ارزش‌ها و نگرش‌های ایرانیان بوده و متغیرهای مشابه از بخش‌های مختلف گزارش‌های پیشین با آنها مورد مقایسه قرار گرفته‌اند.

ابعاد و متغیرهای منتخب این گزارش که تنها «از منظر بازنشستگان» و در مقایسه با کل جامعه، مورد مطالعه قرار گرفته است، دربرگیرنده وضعیت رضایتمندی، پنداشت از عدالت و نابرابری، ارزش‌های بنیادین، نگرش به حال و آینده، نگرش در حوزه سیاست، نگرش در حوزه امنیت، اعتماد، ارزیابی اخلاقی، هنجار وفاداری، هویت، مصرف کالاهای فرهنگی، فراغت و سفر و ارزش‌ها و هنجارهای خانوادگی است.

البته در برخی متغیرها، به دلیل تفاوت در نوع پرسش یا گزینه‌های پاسخ، امکان مقایسه به طور کامل وجود نداشته، اما تلاش شده است، مقایسه تقریبی در این حوزه‌ها صورت گیرد. در این گزارش نیز، همچون گزارش «سیمای بازنشستگان در پیمایش ارزش‌ها و نگرش‌های ایرانیان»، طیف‌های پنج قسمتی و هفت قسمتی )اصلاً /خیلی کم تا خیلی زیاد/ کاملاً یا کاملاً مخالفم تا کاملاً موافقم) در طیف‌های سه بخشی تجمیع و دسته‌بندی شده‌اند.

یافته‌های منتخب

• مقایسه وضعیت میزان رضایت بازنشستگان در ابعاد پنجگانه طی سال‌های 1382 تا 1394 نشان می‌دهد، ابراز رضایت در حد زیاد و خیلی زیاد در خصوص وضعیت مالی و اوضاع اقتصادی جامعه، اگرچه در کل در سطح پایین‌تری قرار دارد، اما طی این 12 سال افزایش یافته است. در خصوص وضعیت مسکن این میزان چندان تفاوت نکرده است. ابراز رضایت بالای بازنشستگان نسبت به وضع سلامتی، شهر یا روستای محل زندگی و اوضاع سیاسی کاهش زیادی داشته است.
• احساس خوشبختی، علیرغم این که میزان رضایت کل جمعیت در سال 1394 نسبت به 1382 کاهش داشته، اما این میزان در خصوص بازنشستگان کمی افزایش داشته است.
• در خصوص پنداشت از عدالت اجتماعی اگرچه در مجموع اغلب بازنشستگان همچون کل جمعیت در هر سه دوره با عدم وجود عدالت اجتماعی ابراز موافقت کرده‌اند، اما این میزان در سال 1394 نسبت به سال‌های پیش از خود کاهش در خور توجهی نشان می‌دهد.
• اغلب بازنشستگان همچون کل جمعیت با وجود عدالت سیاسی در هر سه دوره سال‌های 1379، 1382 و 1394 ابراز مخالفت کرده‌اند. میزان مخالفت با وجود عدالت سیاسی در سال 1382 افزایش داشته اما در سال 1394 نسبت به سال‌های پیش از آن کاهش یافته است.
• پنداشت بازنشستگان از وجود عدالت قضایی در سال 1394 نسبت به سال 1382 افزایش یافته اما نسبت به سال 1379 کاهش داشته است.
• پنداشت بازنشستگان از وجود عدالت قومی در سال 1394 نسبت به سال 1379 تقریباً نصف شده و به شدت کاهش یافته است. اختلاف نظر بازنشستگان نسبت به کل جامعه دراعتقاد به وجود عدالت قومی که سال 1382 قابل مشاهده بود، در سال 1394 کاهش پیدا کرده و نگرش بازنشستگان به کل جامعه نزدیک شده است.
• میزان پیگیری اخبار سیاسی کشور توسط بازنشستگان در سال‌های 1382 و 1394 نسبت به سال 1379 افزایش یافته و طی این سال‌ها فاصله علاقه سیاسی بازنشستگان نسبت به کل جمعیت نیز افزایش یافته است.
• میزان مشارکت بازنشستگان در دو انتخابات پیشین ریاست جمهوری و مجلس شورای اسلامی در سال 1394 هم نسبت به سال 1382 و هم در مقایسه با کل جمعیت بیشتر بوده است.
• در خصوص احتمال مشارکت در انتخابات بعدی احتمال مشارکت بازنشستگان در انتخابات بعدی ریاست جمهوری و مجلس شورای اسلامی سال 1394 افزایش زیادی نسبت به 1382 داشته است.
• میزان موافقت بازنشستگان در خصوص اهمیت رأی و نظر مردم برای حکومت در سال 1394 نسبت به سال 1382 کاهش یافته است؛ البته میزان مخالف با این جمله نیز طی این دوره کاهش یافته و به این ترتیب نسبت تردید در این خصوص افزایش یافته و بیش از دو برابر شده است.
• در خصوص ترس مردم از انتقاد از حکومت هم میزان موافقت و هم میزان مخالفت در سال 1394 نسبت به سال 1382 کاهش یافته و بیش از دو برابر تردید نسبت به آن افزایش یافته است.
• نگرش منفی بازنشستگان در خصوص وجود امنیت در هر سه بعد سیاسی، اخلاقی و اقتصاد طی سال‌های 1379، 1382 و 1394 به مرور تا حدودی کاهش یافته و در مقابل نگرش به وجود امنیت در سطح «متوسط» در این ابعاد افزایش یافته است.
• طی سال‌های 1382 تا 1394 اعتماد بیشتری نسبت به رسانههای رسمی داخلی ابراز شده است؛ و اعتماد به تلویزیون‌های ماهواره‌ای و اینترنت کاهش یافته است.
• ارزیابی بازنشستگان در خصوص ویژگی‌هایی اخلاقی، همچون کل جمعیت، در هر سه دوره مبتنی بر رواج بیشتر ویژگی‌های منفی اخلاقی و رواج کمتر ویژگی مثبت اخلاقی است.
• اکثر بازنشستگان در خصوص «میزان افتخار به ایرانی بودن خود»، در همه دوره‌ها، آن را در حد بالایی ارزیابی کرده‌اند. با این حال این میزان در سال 1394 ۴۹ نسبت به سال‌های پیش از آن کاهش یافته است.
• دسترسی ایرانیان بازنشسته به اینترنت در سال 1394، نسبت به سال 1382 بیش از دو برابر شده است. اما همچنان در مقایسه با جمعیت کل این میزان کمتر از نصف است.