مقدمه
بر اساس مصوبۀ شورای عالی انقلاب فرهنگی در تاریخ 18/ 1/ 1371، هیئتِ «هدایت، ارشاد و احیای نقش واقعی و تبلیغی مساجد برای مقابله با تهاجم فرهنگی»، ذیلِ «وزارت فرهنگی و ارشاد اسلامی» با هدف احیای نقش فرهنگی مساجد تشکیل شد و این هیئت، «کانون‌های فرهنگی و هنری مساجد» را تشکیل داد. سپس این هیئت به «ستاد هماهنگی کانون‌های فرهنگی و هنری مساجد» تغییر نام داد. از آن زمان، حدود 27 سال می‌گذرد و تاکنون 25 هزار و 993 کانون تشکیل شد است. اما اساسنامۀ ستاد با درخواست وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با هدف هماهنگی و انسجام و تقویت کانون‌ها، در تاریخ 18/ 2/ 1397 در شورای عالی انقلاب فرهنگی تصویب و در تاریخ 3/ 10/ 1397 ابلاغ شد. طبق اساسنامه، اهداف ستاد عبارت است از:
- احیای نقش واقعی فرهنگی، آموزشی، هنری و تبلیغی مساجد
- تربیت و رشد نیروهای متعهد، انقلابی و کارآمد در حوزۀ فرهنگ و هنر
- توسعۀ فرهنگ اصیل اسلامی در شهرها و روستاهای کشور
- مقابله با تهاجم فرهنگی دشمنان
برای رسیدن به این اهداف، وظایف و اختیارات ستاد عبارت است از:
- برنامه‌ریزی، نظارت، هماهنگی، انسجام و تقویت فعالیت‌های کانون‌های فرهنگی و هنری مساجد
- ساماندهی و کمک به راه‌اندازی و تجهیز کانون‌های فرهنگی و هنری و کتابخانه‌های مساجد
- به‌روزرسانی بانک اطلاعات کانون‌ها
- کمک به تولید و عرضۀ محصولات فرهنگی و دینی
- کمک به ایجاد و توسعۀ پایگاه‌های دیجیتال در حوزۀ فعالیت‌های مساجد
- شناسایی، جذب و آموزش و حمایت از استعدادها و نخبگان فرهنگی و هنری
- تخصصی شدن کانون‌ها و کتابخانه‌های فرهنگی و هنری مساجد
- حمایت و هدایت فعالیت‌های فرهنگی و هنری کانون‌ها
- تبادل فرهنگی و هنری با مراکز علمی و فرهنگی داخلی و خارجی
- زمینه‌سازی برای پیوند شبکۀ کانون‌های مساجد با خانواده ها، مدارس و مراکز و نهادهای آموزشی، فرهنگی و اجتماعی
به نظر می‌رسد که ضرورت ایجاد اساسنامه و تجدید ساختار و تدوین فرایندهای سازمانی و هدایتی و سیاست‌ها و راهبردهای فرهنگی (پس از 28 سال)، رساندن کانون‌ها به تشکل‌هایی با بیشترین کارایی و اثربخشی بوده است که به نظر می‌رسید تاکنون نداشته‌اند و عملکرد آن‌ها با استفاده از حداکثر ظرفیت‌ها نبوده و سیاست‌های راهبری کنندۀ مناسبی نداشته‌اند. بر این اساس، هدف ستاد این بوده است که کانون‌ها به جایگاه واقعی‌شان برسند، و در این راستا به سیاست‌ها و راهبردهای عملیاتی و محتوایی نیاز دارند.
گزارش ارزیابی عملکردِ «ستاد هماهنگی کانون‌های فرهنگی و هنری مساجد»، توسط دفتر نظارت و ارزیابی شورای عالی انقلاب فرهنگی تهیه شده است و منبع آن بر اساس گزارشی از شرح فعالیت‌ها و اقداماتی بوده است که ستاد مذکور به شورای عالی انقلاب فرهنگی ارسال کرده است. هدف گزارش مذکور، ارزیابی میزان اجرایی شدن مصوبۀ «اساسنامۀ ستاد هماهنگی کانون‌های فرهنگی و هنری مساجد» یا به‌عبارت‌دیگر، میزان اجرایی شدن وظایف و اهداف ستاد بوده است.
اما هدف ما در این گزارش، بررسی و تحلیل عملکرد «ستاد هماهنگی کانون‌های فرهنگی و هنری مساجد» و عملکرد «کانون‌های فرهنگی و هنری مساجد» بر اساس داده‌ها و اطلاعات گزارش شورای عالی انقلاب فرهنگی است؛ بر اساس این بررسی، سعی بر این است که پیشنهاد‌هایی راهبردی برای ستاد، جهت افزایش کارایی و اثربخشی فعالیت‌های کانون‌های فرهنگی و هنری مساجد داشته باشیم. امیدواریم که این گزارش به ارتقا کارآیی و اثربخشی ستاد و فعالیت‌های کانون‌های فرهنگی و هنری مساجد کمک کند.
فهرست مطالب
وضعیت موجود
دولت‌محوری کانون‌ها
کم‌توجهی به مشارکت اجتماعی و مدنی
توقف در ساختار و تشکیلات اجرایی
ضعف محصولات فرهنگی و هنری خلاق
توصیه‌های سیاستی
نقش هماهنگی و راهبری ستاد
کانون‌ها به‌مثابۀ تشکل‌های مدنی
کانون‌ها به‌مثابۀ فضای عمومی
تولید محصولات فرهنگی و هنری
ارتقا کارکرد خدمات اجتماعی
فرهنگ و هنر برای اقشار فرودست