این کتاب مشتمل بر ۱۷ روایت مردمشناختی و جامعهشناختی از پیادهروی اربعین سال ۱۳۹۶ است که با هدف شناخت حیات دینی و اجتماعی کنونی ایرانیان و خاورمیانه و نیز سایر شیعیان زیر نظر دکتر محمدرضا جوادی یگانه و دکتر محمد روزخوش تحقیق و تدوین شده است.
کتاب «پیادهروی اربعین؛ تأملات جامعهشناختی» مجموعه مقالات از نویسندگان مختلف است که به کوشش محسن حسام مظاهری گردآوری شده است و محمدرضا فخر روحانی در مطلب زیر این کتاب را بهطورمختصر معرفی کرده است.
مقالۀ حاضر به بزرگترین اجتماع دینی مسلمانان که هرساله به مناسبت چهلمین روزِ واقعۀ عاشورا با پیادهروی بهسوی کربلا، در آیین پیادهروی اربعین شکل میگیرد، میپردازد. این مقاله را محمدرضا پویافر نوشته و در فصلنامۀ تحقیقات فرهنگی ایران، دورۀ 13، شمارۀ 2، تابستان 1399 منتشر شده است.
مقالۀ حاضر در پی مقایسۀ بین الگوی تجربۀ زیارت در دو آیین زیارتی «پیادهروی اربعین» و «پیادهروی زیارتی آخر صفر به مشهد» میتواند شناخت مناسبی از الگوهای زیارتی شیعیان بهویژه ایرانیان به دست دهد. این مقاله را محمدرضا پویافر، سعیده داوری مقدم و زینب محمدزاده نوشتهاند و در نامۀ فرهنگ و ارتباطات، سال پنجم، شمارۀ 1 (پیاپی 9)، پاییز و زمستان 1399 منتشر شده است.
در سالهای اخیر کمیّت و کیفیت دینداری ایران محل نزاع محققان بوده است. پژوهشکده فرهنگِ پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات در سال 1397، مناظرهای دربارۀ این موضوع میان دکتر محمدرضا طالبان و دکتر حسن محدثی ترتیب داد. دکتر محدثی گزارشی کتبی از این مناظره ارائه کرد. پس از آن، دکتر محمدرضا پویافر با افزودن شواهد و تحلیلهایی این گزارش را بازنویسی کرد. متن نهایی همان زمان در نسخههای محدودی منتشر شد و اکنون به شکل عمومی بازنشر میشود. بدیهی است که باتوجهبه زمان تدوین متن، همۀ شواهد و دادههای تجربیِ مورداستناد در این گزارش به پیش از سال 1397 تعلق دارند.
ستار پروین و عبدالحسین کلانتری در سال 1392 پژوهشی با عنوان «بررسی کارکردهای چندگانه مدرن مساجد تهران امروز: مطالعه موردی مسجد جامع شهرک غرب» برای مرکز مطالعات و برنامهریزی شهر تهران انجام دادند که یافتههای مهم آن به همراه متن کامل گزارش منتشر میشود.
در چیکدههای پیشین از پیمایش ملی سنجش دینداری ایرانیان گویههای مربوط به سنجش بُعد اصول اعتقادی و عاطفی ارائه شده بود. در بخش سوم گویههای بُعد اخلاقی ارائه شده است.
در چیکده نخست از پیمایش ملی سنجش دینداری ایرانیان بعد اول این پیمایش یعنی گویههای مربوط به سنجش اصول اعتقادی ارائه شد. در چیکده دوم؛ گویههای مربوط به بعد دوم یعنی عاطفی ارائه شده است.
پیمایش ملی سنجش دینداری ایرانیان در سال 1388 توسط مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران (ایسپا) انجام شد. محقق این طرح محمدرضا طالبان دانشیار گروه جامعهشناسی انقلاب اسلامی پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی است. مرکز رصد فرهنگی طی چند مطلب بخشهایی از این گزارش را به همراه متن کامل آن منتشر میکند.
مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران (ایسپا) در سال 1388 پیمایش ملی سنجش دینداری ایرانیان را انجام داد که برخی از یافتههای آن به تدریج در وبسایت مرکز رصد فرهنگی منتشر خواهد شد. محقق این طرح محمدرضا طالبان بوده است.
محمدرضا طالبان در سالهای 1378-1377 مطالعهای در نمونهای ٣٨٤ نفری از دانشآموزان دختر و پسر مدارس یک منطقه از تهران با عنوان «دینداری و بزهکاری در میان جوانان دانشآموز» انجام داده است. این پژوهش در سال 1380، توسط پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات منتشرشده است.
بازنگری و بازسازی یا نوسازی ساختاری نهادهای فرهنگی / دینی امروزه به عنوان «مسئله فرهنگی» جدیای تلقی شده است که خسرو طالبزاده در گزارشی با عنوان «بررسی نهادهای فرهنگی برخوردار از بودجه فرهنگی با تاکید بر نهادهای فرادولتی» به آن پرداخته است. این گزارش در سال 1399 توسط پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات منتشر شده است.
نظرسنجیها نشان میدهد در دوران کرونا، تغییرات اساسی در بنیان اعتقادات دینی مردم رخ نداده است و برخی مناسک مانند دعا کردن و اهمیت خدا در زندگی بیشتر نیز شده است.