وضعیت تولید و مصرف کالاهای فرهنگی کودکان در سال 1399

منبع: سایت خانۀ کتاب

آمار و درصد تغییر تعداد کتاب‌های دی‌ماه 1399 (1297) نسبت به زمان مشابه در سال 1398 (2188) نشان می‌دهد که این میزان روند کاهشی داشته و انتشار کتاب‌های کودک و نوجوان 41درصد کمتر از زمان مشابه در سال قبل بوده است. از سال 1395 به این طرف انتشار کتاب‌های کودک و نوجوان گاه افزایشی و گاه کاهشی بوده است. کاهش در سال 1397 خیلی جزئی و فقط 280 عنوان بوده است اما در سال 1399 با کاهش زیادی نسبت به سال‌های قبل مواجه هستیم. در این سال 3771 عنوان کمتر از سال قبل یعنی 1398 منتشر شده است. در همۀ این سال‌ها بیشتر کتاب‌های منتشرشده تألیفی هستند و به نسبت ترجمه اقبال بیشتری داشته‌اند. مقایسۀ آمارها بیانگر این است که فقط در سال 1395 تعداد کتاب‌های چاپ اوّل بیشتر از تجدید چاپ‌ها است.

منبع: سایت خانۀ کتاب

ناشران حوزۀ کودک و نوجوان

ناشران حوزۀ کودک و نوجوان انجمنی دارند به نام انجمن فرهنگی ناشران کتاب کودک و نوجوان. این انجمن تشکلی غیردولتی است که سال 1369 با 13 عضو پایه‌گذاری شد و در حال حاضر (سال 1399) 91 عضو دارد. این انجمن مدعی است انتشار بیش از 25000 عنوان کتاب و دیگر محصولات فرهنگی چون (وسایل کمک آموزشی، لوح فشرده و بازی‌های فکری و...) حاصل فعالیت آن‌ها است. (سایت انجمن فرهنگی ناشران کتاب کودک و نوجوان) براساس آمار خانۀ کتاب در آذرماه 1399 بیشترین کتاب‌های چاپ اول 62 عنوان بوده که انتشارات قدیانی منتشر کرده است و بعثت با 10 عنوان کتاب چاپ اولی به‌عنوان دهمین ناشر پرکار این ماه معرفی شده است. ناشران پرکار آذرماه 1399 به‌ترتیب عبارتند از: قدیانی، کتابچه، آوای شهر، دهسرا، رمز، شهر قلم، کتاب‌های مکعب، آینه قلم، تاووس و بعثت. این ناشران در ماه‌های مختلف متفاوند. سایت کتابک نیز لیستی از ناشران مطرح در حوزۀ کودک و نوجوان منتشر کرده است. این لیست 35 ناشر را شامل می‌شود، 10 ناشر اول عبارتند از: انتشارات مؤسسۀ پژوهشی تاریخ ادبیات کودکان، شرکت نشر چیستا، کتاب تاک، امیرکبیر، انتشارات با فرزندان، پرتقال، انتشارات پیک ادبیات، سروش، شباویز، علمی و فرهنگی.

شمارگان کتاب‌ها

آمار دقیقی از فروش و مصرف کتاب در دسترس نیست. به کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان نیز مراجعه شد اما آماری به دست نیامد. ازاین‌رو شمارگان کتاب‌های منتشر شده آورده شده است که شاید بتوان آن را نشانگری از وضعیت مصرف کتاب در جامعه دانست. شمارگان کلّ کتاب‌های منتشرشده در سال‌های 1395 تا 1398 بین 30 تا 38 هزار است. در سال 1397 با کاهش مواجه هستیم، در این سال بیش از 3 هزار کتاب کمتر از سال قبل منتشر شده است.

جدول شمارۀ 3: شمارگان کل کتاب‌های کودک و نوجوان منتشرشده در هر سال

طبق پیمایش مرکز تحقیقات صدا و سیما؛ کودکان و نوجوانان در یک شبانه روز به‌طورمتوسط 3ساعت و 23دقیقه از وقت خودشان را صرف درس خواندن می‌کنند و 31درصد از آنان در سه ماه قبل از پژوهش، چهار جلد و بیشتر کتاب غیردرسی مطالعه کرده‌اند (سپاسگرشهری، 1387).

مجلات کودکان

در ایران برای سنین دورۀ پیش‌دبستانی تا جوانی مجلات متنوعی منتشر می‌شود. گروه مجلات رشد در این زمینه بیشترین تنوع را دارند و تقسیم‌بندی سنی آن‌ها از شش سالگی شروع می‌شود. مجلات کیهان بچه‌ها، سروش شاهد، دوچرخه، همشهری بچه‌ها، سلام بچه‌ها، پوپک، نبات کوچولو و ... نیز ازجمله نشریات کودکان در ایران هستند. بررسی مجلات کودکان در کشورهای مختلف نشان می‌دهد که ایران بین بقیۀ کشورها کامل‌ترین تقسیم‌بندی را در تولید مجلات دارد که موجب می‌شود مخاطب کودک، نوجوان و جوان حق انتخاب بیشتری در این خصوص داشته باشد. (شاه‌محمدی و کلکته‌چی، 1396) سایت «بانک اطلاعات نشریات کشور»[1] نیز 20 نشریه در بخش کودک و نوجوان معرفی کرده است. از این لیست برمی‌آید که بیشتر نشریات کودک و نوجوان توسط سازمان‌های دارای ماهیت حقوقی منتشر می‌شود و تنها سه نشریه وجود دارد که صاحب امتیاز آنان شخص هست. با وجود جست‌وجوها اطلاعات بیشتر و آماری از وضعیت فروش که بتواند وضعیت مصرف را نشان بدهد، یافت نشد. تنها اطلاعاتی که داریم از مقالۀ ملیحه سپاسگرشهری است که نشان می‌دهد در سال 1387 کودکان و نوجوانان به‌طور متوسط 19دقیقه از وقت خود را در 24ساعت به مطالعۀ مجلات اختصاص داده‌اند (سپاسگرشهری، 1387).

محتواهای اینترنتی

با توسعۀ اینترنت در جهان، سن استفاده از فضای مجازی نیز بسیار پایین آمده است به‌طوری‌که حالا از هر سه کاربر اینترنت در جهان، یک نفر کودک است. (ایسنا، 1397) در ایران میزان مصرف نوجوان از فضای مجازی دوبرابر بزرگسالان است. مصرف نوجوانان حدود 12درصد و مصرف بزرگسالان حدود 5درصد بیان شده است (خبرگزاری ایمنا، 1397). در سال 1387 کودکان و نوجوانان در شبانه روز 24دقیقه از اینترنت استفاده می‌کردند (سپاسگرشهری، 1387). می‌دانیم که این زمان الان خیلی بیشتر است ولیکن آمار به‌روزتری از مرکز تحقیقات صدا و سیما دریافت نشد. وزارت ارتباطات گفته 72درصد کاربران اینترنت در کشور زیر 29سال هستند. براساس همین آمار 19میلیون و 800 هزار نفر از کاربران اینترنت زیر 18سال هستند. (اقتصادنیوز، 1396) این تعداد تقریباً حدود یک چهارم جمعیت کل کشور را شامل می‌شود. وزیر ارتباطات دولت دوازدهم در توئیتر خود در یک نظرسنجی از هشتگ #کودک_و_اینترنت استفاده کرد و کاربران توانستند آنجا به یکی از چهار گزینۀ خانواده/ مدرسه، صداوسیما، تولیدکنندگان مستقل داخلی و تولیدکنندگان بین‌المللی رأی بدهند. بخش عمدۀ کاربران ایرانی اعتقاد داشتند بیشترین محتوای موردعلاقۀ کودکان مربوط به تولیدکنندگان بین‌المللی است. کاربران همچنین کمترین امتیاز را به صدا‌وسیما دادند (ایسنا، 1397).

بازی‌های رایانه‌ای

بازی رایانه‌ای از کالاهای فرهنگی است که امروزه باتوجه‌به گسترش استفاده از موبایل، به‌طورگسترده مورداستفاده قرار می‌گیرد. اثرات تربیتی مهم و گردش مالی بالای بازی‌های رایانه‌ای باعث اهمیتش شده است. در محیط بازی رایانه‌ای یادگیرندگان درگیر تعاملاتی می‌شوند که منابع شناختی حافظۀ فعال را برای یادگیری مصرف می‌کند. (شهبازی، 1388) امروزه بازی رایانه‌ای به یک تجارت پر سود تبدیل شده است. (روزنامۀ خراسان) مهم شدن بازی‌های رایانه‌ای و تولید آن‌ها باعث شد که در سال 1386 بنیادی به اسم بنیاد ملّی بازی‌های رایانه‌ای تأسیس شود. در همان سال تدوین نظامی با عنوان نظام ملّی رده‌بندی سنی بازی‌های رایانه‌ای[2] در دستور کار قرار گرفت که وظیفۀ آن نظارت بر محتوای بازی‌ها و مشخص کردن ردۀ سنی مناسب برای هر بازی بود. (سایت بنیاد ملّی بازی‌های رایانه‌ای)

درآمد بازی‌ها در سال 2017 مقدار ۹ میلیارد دلار ارزیابی شد و گفته شد که 2 میلیارد نفر در جهان بازی می‌کنند (لازمی‌زاده، 1398). در سال 1387 کودکان در ایران طی شبانه روز 48دقیقه از بازی‌های رایانه‌ای استفاده می‌کنند. (سپاسگرشهری، 1387) برای دریافت آمار به‌روزتر به این مرکز مراجعه شد اما آماری دریافت نشد. باتوجه‌به روند گسترش استفاده از ابزارهای مختلف بازی واضح است که زمان الان بیشتر است.

به گفته بنیاد ملّی بازی‌های رایانه‌ای تعداد بازیکنان ایرانی از رقم ۲۸میلیون در سال ۱۳۹۶ به ۳۲میلیون نفر در سال ۱۳۹۸ افزایش پیدا کرده است. از مجموع ۳۲میلیون بازیکن، ۴۹درصدشان جزء کسانی هستند که هر روز بازی‌ می‌کنند و ۶۵درصد آن‌ها بازیکن آنلاین هستند. به‌علاوه گوشی‌های هوشمند با ۹۲درصد ضریب نفوذ، همچنان محبوب‌ترین پلتفرم میان بازیکنان ایرانی است. ضریب نفوذ کنسول‌ها افزایش یافته و به ۲۲درصد رسیده است. بعد از آن هم کامپیوترهای شخصی را داریم که روی ۲۰ درصد قرار دارد. میانگین سنی بازیکنان ایرانی نیز طی دو سال گذشته افزایش یافته و از ۱۹ سال در سال ۱۳۹۶، به ۲۲ سال در سال ۱۳۹۸ رسیده است. سهم بازیکنان زن نیز افزایش یافته و از ۳۵درصد در سال ۱۳۹۶ به ۳۸درصد در سال ۱۳۹۸ رسیده است. بازیکنان ایرانی به‌طور متوسط ۹۳دقیقه در روز بازی می‌کنند و سرانۀ مصرف بازی‌های دیجیتال در ایران روزانه ۳۵دقیقه است. مجموع هزینه‌کرد بازیکنان موبایل در سال ۱۳۹۸ حدود ۲۹۰میلیارد تومان بوده که سهم بازی‌های موبایلی بومی از این مبلغ ۲۸ میلیارد تومان بوده است (زجاجی، 1399).

بازی‌های فکری

بسیاری از کارشناسان از اهمیت و مزایای بازی‌های فکری برای تقویت ذهن و روابط اجتماعی کودکان گفته‌اند؛ تأثیرات روانی، آموزشی، افزایش خلاقیت، افزایش تعامل با همسالان (یوسفی، 1398). آمار واردات بازی‌های خلاقانه، فکری و آموزشی در سال 1394، به ۱۵درصد رسید که این آمار در سال 1381 زیر یک درصد بوده است. مصرف اسباب بازی به‌طورمیانگین سالانه برای هر فرد در کشورهای جهان حدود ۳۴دلار است. در ایران نیز مصرف سالانۀ اسباب بازی برای هر فرد حدود ۵دلار است (ای توجیهی، 1398). طبق اعلام وزارت صمت صادرات بخش اسباب‌بازی ایران در سال 1396 نزدیک 15 میلیون دلار بوده است. کشورهای مقصد صادرات این صنعت از ایران شامل افغانستان، امارات، ایتالیا، آذربایجان و تایلند بودند (معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، 1397).

اهمیت صنایع اسباب‌بازی در ایران از آن جهت است که از 2004 تا 2008، ایران با وارد کردن 1درصد از کلّ واردات جهانی اسباب‌بازی در رتبۀ سوم از میان پنج واردکنندۀ اول اسباب‌بازی در جهان، پس از ایالات متحده، انگلیس قرار گرفته است (درستکار، 1393). در سال 2017 واردات اسباب‌بازی به ایران با رشد 200درصدی نسبت به 5سال گذشته یعنی 2013 مواجه شد و به رقم 154 و 4 دهم میلیون دلار رسید. مجموعه تولیدات اسباب‌بازی در کشور ما کمتر از 12درصد حجم بازار داخلی است. امروزه سهم اصلی این بازار در اختیار تولیدات چین است (معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، 1397).

برخی پژوهش‌ها سرانۀ مصرف اسباب بازی برای هر کودک زیر ۱۴ سال در ایران را حدود ۱۰ تا ۲۰ دلار می‌دانند (نود اقتصادی، 1399). سرانۀ مصرف اسباب‌بازی در ایران چیزی در حدود یک هفتم سرانۀ عمومی جهانی است. برای دریافت آمار بیشتر و دقیق‌تر از مصرف اسباب بازی در ایران به کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان مراجعه شد اما متأسفانه دست‌یابی به اطلاعات ممکن نشد.

انیمیشن

آنچه در حوزۀ انیمیشن در ایران دیده می‌شود این است که برنامۀ خاصی برای ساخت انیمیشن برای گروه سنی‌های خاص یا جذب مخاطب وجود ندارد. پژوهش‌ها نشان داده که محتوا، تبلیغات، سرمایه‌گذاری، تکنیک و گفت‌وگو می‌تواند باعث جذب مخاطب شود و باید در برنامه‌ها با جزئیات درنظرگرفته شود. (حقیر و قربان، 1397) عدم حمایت دولت و تخصیص اعتبار و عدم مدیریت واحد بر تولید انیمیشن از آسیب‌های این صنعت است که مانع توسعۀ آن شده است. علل شکست اکثر تولیدکنندگان را می‌توان در ضعف مدیریت، فقدان سازمانی و ضعف بنیۀ مالی جست‌وجو نمود. در سال‌های اخیر منابع مالی به این صنعت تزریق شد اما با وجود این هنوز نتوانسته جایگاه واقعی خود را در اقتصاد کشور پیدا کند. (صفورا، 1394) به‌رغم جست‌وجوهای بسیار و مراجعه به کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان و مرکز پژوهش‌های صدا و سیما برای دریافت اطلاعات بیشتر در زمینۀ انیمیشن، چیزی یافت نشد.

رادیو

برخی کارشناسان بر این نظرند که دوران رادیو به سر آمده است اما گروهی نیز بر این باورند که برنامه‌های کودک در رادیو نیاز به سرمایه‌گذاری بیشتری دارد (شبستان، 1395). آنان معتقدند که با برنامه‌ریزی می‌توان مخاطب را به رادیو برگرداند یا حداقل همین مخاطبان موجود را حفظ کرد. باوجوداین وضعیت رادیو پایگاه جامع کودک ایران صدا در سال 1397 رونمایی شد. معاون صدای رسانۀ ملّی گفت: تولیدات در زمینۀ کودک ساختار متمرکزی ندارد و پراکنده است و خبر از تشکیل شدن شورای سیاست‌گذاری کودک داد (رادیو ایران، 1397). در حال حاضر شنونده‌های رادیو ۷/۳۵درصد است که در دوسال گذشته ۳درصد به آمار رادیو افزوده شده است. جامعۀ شنیداری آمار مخاطبان رادیو در گذشته روزی یک ساعت و ۳۳دقیقه بوده است، در حال حاضر به یک ساعت و ۵۶دقیقه افزایش پیدا کرده است (خبرگزاری صدا و سیما، 1397). در سال 1387 کودکان و نوجوانان در طول شبانه روز 1دقیقه از وقت خود را به برنامه‌های رادیویی اختصاص می‌دادند. (سپاسگرشهری، 1387) به‌نظرمی‌رسد با وضعیت گسترش دیگر رسانه‌ها، استفاده از آن امروز کمتر شده باشد اما به‌رغم مراجعه به مرکز تحقیقات صدا و سیما آمار به‌روزتری در این زمینه یافت نشد.

تلویزیون

«نتیجۀ یک نظرسنجی مرکز تحقیقات صداوسیما در سال 1384 نشان می‌دهد که کودکان در شبانه‌روز به‌طور متوسط 5 ساعت و 12 دقیقه تلویزیون می‌بینند... از نظر 31 درصد والدین تلویزیون بر عادات مطالعۀ فرزندانشان تأثیر داشته و باعث کاهش زمان مطالعۀ آن‌ها شده است.» (شهلا، 1389) پیمایش مرکز تحقیقات صدا و سیما در سال 1387 بیان می‌کند که کودکان و نوجوانان به‌طور متوسط در شبانه روز 3ساعت و 52دقیقه از تلویزیون استفاده می‌کنند و 1ساعت و 38دقیقه را به دیدن برنامه‌های کودک و نوجوان تلویزیون اختصاص می‌دهند. (سپاسگرشهری، 1387) برای دریافت اطلاعات به‌روزتر در این زمینه به مرکز تحقیقات صدا و سیما مراجعه شد اما متأسفانه آماری دریافت نشد.

شبکۀ نمایش خانگی

در طول زمان از مخاطبان تلویزیون کم و به مخاطبان شبکۀ نمایش خانگی افزوده شد. (روزنامۀ ابتکار، 1400). تلویزیون همچنان آمارهای بالایی از مخاطبان خود اعلام می‌کند اما کارشناسان معتقدند این آمارها قابل‌اتکا نیستند. جبار آذین، منتقد سینما و تلویزیون می‌گوید: تلویزیون به‌عنوان یک دستگاه و سازمان عظیم فرهنگی در کشور باید نقش تأثیرگذار فرهنگی و اجتماعی ایفا کند اما این وظیفه را انجام نداده و اکنون با پسند عمومی جامعۀ ما فاصله دارد (همان). در مورد برنامه‌های کودک نیز فاصلۀ تلویزیون با سلیقۀ مردم و گسترش شبکۀ نمایش خانگی موجب شده است که مخاطبان به سمت شبکۀ نمایش خانگی سرریز شوند (خبرگزاری مهر، 1383). و یکی از دلایل مهم آن سخت‌گیری‌های تلویزیون عنوان شد (دنیای اقتصاد، 1397). طبق آخرین آمارها در سال 1392 برای تعداد 424 فیلم خارجی مجوز صادر شده که این رقم در سال 1393 معادل 355 عنوان و برای آثار ایرانی 392 مورد بوده است (سینماپرس، 1394).

مدل شبکۀ نمایش خانگی به مرور تغییر کرد و از فروشگاه‌ها به‌سمت VOD آمد. از این‌ها فیلیمو، نماوا و تلویزیون اینترنتی آیو از موفق‌ترین‌ها هستند (دنیای اقتصاد، 1399). گزارش سالانۀ فیلیمو از خرداد 1397 تا 1398 نشان می‌دهد که تعداد اپیزود محتوا 80درصد نسبت به سال گذشته رشد داشته است و مجموع دقایق محتوا نیز در این سال 62درصد رشد داشته. رشد تعداد مشترکان 120درصد بوده است. انیمیشن دومین ژانر محبوب اعلام شده است. حدود 53درصد تماشای محتوا در فیلیمو از طریق موبایل رخ داده و کامپیوتر 26درصد و تلویزیون 21درصد را به خود اختصاص داده است (شبکۀ نمایش خانگی فیلیمو، خرداد 97 تا 98).

گزارش سال بعد فیلیمو که آمارهای آذر 1398 تا آذر 1399 را نشان می‌دهد نیز نشان از بهبود عملکرد این تلویزیون اینترنتی دارد. انیمیشن محبوب‌ترین ژانر در فیلیمو معرفی شده است. پربیننده‌ترین انیمیشن‌ها بچه رئیس 270 میلیون دقیقه، باب اسفنجی در خشکی 180 میلیون دقیقه، من نفرت‌انگیز 3 به مدت 180 میلیون دقیقه، داستان اسباب‌بازی 4 به میزان 161 میلیون دقیقه، زوتوپیا 128 میلیون دقیقه و هتل ترانسیلوانیا 2 به مدت 126 میلیون دقیقه بودند.

«نکتۀ جالب فهرست پربیننده‌های فیلیمو حضور برنامۀ «باب اسفنجی» است که با وجود حاشیه و حرف و حدیث‌های فراوان دربارۀ محتوای آن و همچنان توقف پخش آن از شبکۀ پویا، همچنان محبوب بچه‌ها و خانواده‌های آن‌هاست» (روزنامۀ فرهیختگان، 1399).

پربیننده‌ترین کارتون‌های سریالی فیلیمو براساس متوسط میزان دقیقۀ تماشای هر قسمت؛ هر قسمت از سگ‌های نگهبان 10میلیون دقیقه، هر قسمت از پت و مت 14میلیون دقیقه، هر قسمت از بچه رئیس 15میلیون دقیقه، هر قسمت از بن تن 2016 میزان 17 میلیون دقیقه و هر قسمت از باب اسفنجی 23 میلیون دقیقه دیده شده است (گزارش عملکرد 99 فیلیمو).

نماوا بخش ویژۀ کودکان با عنوان «نماوا کودک» دارد با دسته‌های فرعی تازه‌های کودک، دوبلۀ نماوا، سریال، دخترانه، موزیکال، حیوانات، خانوادگی، کمدی، ماجراجویی و فانتزی جای گرفته است. گروه‌بندی سنی در نماوا کودک با 1 تا 5 سال و 5 تا 12 سال مشخص شده است. برای دریافت اطلاعات بیشتر و دقیق‌تر در مورد میزان پخش و تماشای برنامه‌های مرتبط با کودکان هم با فیلیمو و هم با نماوا تماس گرفته شد اما بیش از این اطلاعاتی دریافت نشد. مدیران فیلیمو گفتند که به‌خاطر بازار رقابتی نمی‌توانند اطلاعات دقیق‌تری بدهند.

نتیجه‌گیری

می‌توانیم بگوییم آن‌طورکه باید به حوزۀ کودک و نوجوان توجه نشده است. در پیمایش‌های ملّی بازۀ سنی 15 سال به بالا درنظر گرفته می‌شود و کودکان نادیده گرفته می‌شوند و برخی از پژوهش‌ها نیز تفکیک سنی ندارند، لذا اطلاعات در خصوص کالاهای فرهنگی کودکان و به‌دست دادن توصیفی از وضعیت آنان راحت نیست. باتوجه‌به اطلاعات موجود، وضعیت تولید و مصرف کتاب کودک و نوجوان نسبت به دیگر کتاب‌ها به نظر خوب می‌آید. در چهل سال پس از انقلاب، تولید کتاب‌های کودک و نوجوان ردۀ سوم را بین دیگر کتاب‌ها دارد و بیش از 175 هزار کتاب در این سال‌ها منتشر شده است. چندین مجله نیز در حوزۀ کودکان منتشر می‌شود که تفکیک سنی دارد. در مقایسه با دیگر کشورها مجلات کودکان در ایران گسترۀ بالایی دارد.

مصرف محتواهای اینترنتی کودکان روبه‌افزایش است. کودکان دو برابر بزرگسالان از اینترنت استفاده می‌کنند. حدود 19میلیون و 800 هزار نفر از کاربران اینترنت کشور زیر 18سال هستند. کودکان بیشتر به تولیدات تولیدکنندگان خارجی اقبال نشان داده‌اند و صداوسیما برایشان تولیدکنندۀ جذابی نبوده است. بازی‌های رایانه‌ای باتوجه‌به دسترس‌پذیر بودن و جذابیت‌شان نیازمند توجه ویژه هستند و 32میلیون بازیکن بازی‌های رایانه‌ای در ایران وجود دارد. بازی‌های فکری که تأثیر زیادی بر تقویت هوش و استعداد و مهارت‌های ارتباطی کودک دارند، روبه‌گسترش هستند اما با اینکه تولیدات اسباب بازی در ایران افزایش یافته اما همچنان پاسخگوی کل نیاز نیست و میزان بالایی از مصرف بازی‌های فکری به کالاهای وارداتی مربوط می‌شود. بازی‌های فکری رده‌بندی سنی منظمی دارند.

انیمیشن با وجود تاریخ طولانی هنوز صنعتی نشده است و آن توجهی که باید را به خود جلب نکرده است. به‌نظرمی‌رسد دوران رادیو به‌سرآمده و دیگر چندان مخاطبی ندارد، این را برخی از کارشناسان نیز بیان می‌کنند اما همواره چالشی بین کارشناسان رادیو وجود دارد. تلویزیون رسانه‌ای است که در همۀ خانه‌ها وجود دارد و روزانه ساعات زیادی از آن استفاده می‌شود. شبکۀ نمایش خانگی همواره رو به گسترش است، رفته رفته از مخاطبان تلویزیون کم و به مخاطبان شبکۀ نمایش خانگی افزوده می‌شود. برنامه‌های کودک در شبکۀ نمایش خانگی نیز از این مهم جدا نیستند. آمارهای موجود نشان می‌دهد شبکۀ نمایش خانگی مورد استقبال بسیار کودکان قرار گرفته است. انیمیشن محبوب‌ترین ژانر فیلیمو و بچه رئیس انیمیشن محبوب کودکان در این تلویزیون اینترنتی است که 3 میلیون نفر آن را دیده‌اند و هر قسمت از باب اسفنجی که پخش آن از تلویزیون متوقف شده بود، در سال گذشته 23 میلیون دقیقه دیده شد.

به‌طورکلّی به‌دست دادن تصویری بهتر و دقیق‌تر از وضعیت کالاها و خدمات فرهنگی کودکان نیازمند پژوهش‌های میدانی است چراکه در این زمینه اطلاعات و آمارهای کافی و دقیق وجود ندارد یا در دسترس عموم قرارنمی‌گیرد. پراکندگی و کمبود اطلاعات در زمینۀ کالاهای فرهنگی کودکان نشان از این دارد که سیاستگذاری‌ها و حمایت‌ها در این حوزه کافی نیست و نیازمند توجه ویژه است.

منابع

• الیاسی، مجید، فاطمه پرده‌دار، سوده ترشیزی، غلامرضا خوش‌فر و مجید دنکو. 1390. «بررسی عوامل مؤثر بر مصرف کالاهای فرهنگی در بین جوانان». جامعه‌پژوهی فرهنگی: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. سال دوم. شمارۀ دوم (پاییز و زمستان). صص 55-76.
• حقیر، سعید و لیدا قربان. 1397. «بررسی وضعیت انیمیشن در سینمای ایران (از دیدگاه مخاطب‌شناسی)». فصلنامۀ مطالعات علوم اجتماعی. دورۀ 4. شمارۀ 2 (تابستان). صص 23-38.
• رجبیان ده زیره، مریم، فریبا درتاج، سعید پورورستایی اردکانی و صلاح اسمعیلی گوجار. 1398. «تأثیر استفاده از بازی‌های رایانه‌ای آموزشی بر تنظیم شناختی هیجان و ذهن آگاهی دانش‌آموزان». فصلنامۀ علمی فناوری آموزش. جلد 13. شمارۀ 3، شمارۀ پیاپی 51 (تابستان). صص 521-535.
• درستکار، علی‌رضا. 1393. «صنعت اسباب‌بازی در جهان و ایران». رشد آموزش فنی‌وحرفه‌ای و کاردانش. دورۀ 9. شمارۀ 4. صص 23-20.
• سپاسگرشهری، ملیحه. 1387. «بررسی میزان و نحوۀ استفاده کودکان و نوجوانان از رسانه‌ها». پژوهش و سنجش. (15) 53. صص 143-175.
• پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات. 1399. پیمایش ملّی مصرف کالاهای فرهنگی. ویراستۀ ناصر احمدزاده. تهران
• شاه‌محمدی، نیره و ندا کلکته‌چی. 1396. «طبقه‌بندی سنی مجله‌های کودک در دنیا». سالنامۀ رشد. شمارۀ 11 (بهار). صص 158-168.
• شهلا، رضا. 1389. «کودک و رسانه». رشد مشاور مدرسه. دورۀ 6. شمارۀ 2 (زمستان). صص54-57.
• صفورا، محمدعلی و زهرا عرب. 1394. «بررسی و تحلیل بازار تولید هنر- صنعت انیمیشن در ایران و موانع توسعۀ آن (براساس مدل سوات)». دوفصلنامۀ هنرهای کاربردی. شمارۀ 7 (پاییز و زمستان). صص29-37.

منابع اینترنتی

• اقتصادنیوز. 24 اردیبهشت 1396. «آمار کاربران اینترنت زیر 18سال ایران». قابل دسترس در:

https://www.eghtesadnews.com/fa/tiny/news-168520

[تیر 1400]

• امین‌الرعایا، فاطمه. 1 فروردین 1400. «شبکه‌های اجتماعی و نمایش خانگی گوی سبقت را از صدا و سیما ربوده‌اند؟». ابتکار نیوز. قابل دسترس در:

http://www.ebtekarnews.com/?newsid=161379

[اردیبهشت 1400]

• ای توجیهی. 19 اسفند 1398. «ایده آشنایی با تولید بازی‌های فکری». قابل دسترس در:

https://etojihi.com/childrens-intellectual-games/

[اردیبهشت 1400]

• ایران آنلاین. 4 مهر 1396. «چند درصد کودکان از اینترنت استفاده می‌کنند؟». قابل دسترس در:

http://www.ion.ir/news/263505

[تیر 1400]

• برنا. 1398. «سرانۀ مصرف اسباب‌بازی در ایران یک هفتم جهانی است». کد خبر 883648. قابل دسترس در:

https://www.borna.news/fa/tiny/news-883648

[اردیبهشت 1400]

• حکیمی، آرش، سعید زعفرانی و براندن شفیلد (Brandon Sheffield). 1398. «تاریخچۀ بازی‌های ویدئویی در ایران؛ از سال 1970 تا 2019». قابل دسترس در:

https://b2n.ir/t56601

[فروردین 1400]

• خبرگزاری ایمنا. 1397. «میزان مصرف نوجوانان از فضای مجازی بیش از دو برابر بزرگسالان است». قابل دسترس در:

http://www.imna.ir/news/368015/

[تیر 1400]

• خبرگزاری ایسنا. 22 آبان 1397. «کودکان در فضای مجازی به چه محتوایی نیاز دارند؟». قابل دسترس در:

https://www.isna.ir/news/97082210431/

[تیر 1400]

• خبرگزاری مهر. 1383. «عرضۀ گستردۀ فیلم‌های کودک و نوجوانان در شبکۀ نمایش خانگی کشور». قابل دسترس در:

http://https://www.mehrnews.com/amp/90214/

[اردیبهشت 1400]

• خبرگزاری مهر. 1383. «عرضۀ 31 فیلم کودک و نوجوان به شبکۀ نمایش خانگی کشور». قابل دسترس در:

http://https://www.mehrnews.com/amp/106419/

[اردیبهشت 1400]

• خبرگزاری مهر. 14 مهر 1398. «7 اپلیکیشن توزیع محتوای آنلاین برای کودکان تولید شد». قابل دسترس در:

mehrnews.com/xQhJm

[تیر 1400]

• خبرگزاری شبستان. 1395. «برنامه‌های کودک در رادیو نیاز به سرمایه‌گذاری بیشتری دارد». قابل دسترس در:

http://http://shabestan.ir/detail/News/602195

[اردیبهشت 1400]

• خبرگزاری صدا و سیما. 1397. «راهبرد جدید رادیو در تولید برنامه‌های کودک». قابل دسترس در:

https://www.iribnews.ir/fa/news/2201771

[اردیبهشت 1400]

• خرمی، حمید. 1394. «نمایش خانگی و غفلت مدیران سینمایی». قابل دسترس در:

https://www.cinemapress.ir/news/65864/

[اردیبهشت 1400]

• دنیای اقتصاد. 1399. «وجود 32 میلیون کاربر بازی‌های دیجیتال در کشور». شمارۀ 5037. شمارۀ خبر ۳۷۱۲۵۳۹. قابل دسترس در:

http://https://www.donya-e-eqtesad.com/fa/tiny/news-3712539

[فروردین 1400]

• دنیای اقتصاد. 1397. «اولین سریال موزیکال برای کودکان در راه شبکۀ خانگی». شمارۀ 4524. شمارۀ خبر 3486610. قابل دسترس در:

https://www.donya-e-eqtesad.com/fa/amp/news-3486610

[اردیبهشت 1400]

• دنیای اقتصاد. 1399. «پیشتازی فیلیمو و نماوا با اجرای طرح انتخاب هر ایرانی، یک تلویزیون اینترنتی». شمارۀ 4900. شمارۀ خبر 3658977. قابل دسترس در:

https://www.donya-e-eqtesad.com/fa/tiny/news-3658977

[اردیبهشت 1400]

• رادیو ایران. 1397. «برنامه‌های کودک به‌صورت تخصصی در رادیو تولید می‌شود». قابل دسترس در:

http://www.radioiran.ir/NewsDetails/?m=015207&n=365295

[اردیبهشت 1400]

• زجاجی، رایان. 1399. «بنیاد ملّی بازی‌های رایانه‌ای: ایران 32 میلیون گیمر دارد». قابل دسترس در:

http://https://vigiato.net/p/132262

[فروردین 1400]

• سایت انجمن ناشران کودک و نوجوان. قابل دسترس در:

http://www.cacbp.ir

[اردیبهشت 1400]

• سایت بنیاد ملّی بازی‌های رایانه‌ای. قابل دسترس در:

http://www.ircg.ir

[فروردین 1400]

• سایت خانۀ کتاب. قابل دسترس در:

http://www.ketab.ir

[اردیبهشت 1400]

• سایت فیلیمو:

http://www.filimo.com

[اردیبهشت 1400]

• سایت مگیران:

http://www.magiran.com

[فروردین 1400]

• سایت نماوا:

http://www.namava.ir

[اردیبهشت 1400]

• معرفی ناشران مطرح کودک و نوجوان. قابل دسترس در:

https://b2n.ir/b67962

[اردیبهشت 1400]

• غفوری. «بازی رایانه‌ای چگونه ساخته می‌شود؟» روزنامۀ خراسان. قابل دسترس در:

https://vista.ir/m/a/6hmm3

[فروردین 1400]

• لازمی‌زاده، فرزاد. 1398. «تاریخچۀ بازی های کامپیوتری: از سال ۱۹۴۸ تا الان». قابل دسترس در:

https://irancontent.net/history-of-video-games/

[فروردین 1400]

• معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری. 15 بهمن 1397. «برندۀ بازی با صنعت اسباب‌بازی». کد خبر 42045. قابل دسترس در:

https://isti.ir/Zcei

[اردیبهشت 1400]

• موسوی‌تبار، سیدمهدی. 1399. «مخاطبان VOD؛ رشد معنادار و فاصلۀ زیاد با تلویزیون». روزنامۀ فرهیختگان. قابل دسترس در:

http://farhikhtegandaily.com/news/52383/

[اردیبهشت 1400]

• نود اقتصادی. 1399. «سرانۀ مصرف اسباب‌بازی برای هر کودک زیر 14 سال، سالانه 10 تا 20 دلار است». قابل دسترس در:

https://www.90eghtesadi.com/Content/Detail/2134379/

[اردیبهشت 1400]

• یوسفی، شهره. 1398. «فواید بازی‌های فکری: چرا باید برای کودکان بازی فکری بخریم». قابل دسترس در:

https://b2n.ir/y63261

[اردیبهشت 1400]