-
محسن حسام مظاهری
دانش‌آموختۀ جامعه‌شناسی دانشگاه تهران
«ملکوت [خداوند] به ما کمک کند!»
این تیتری بود که بر صفحۀ نخست مورخ 15 مارس 2020م از روزنامۀ آمریکایی مشهور «نیویورک‌پست» نقش بسته بود؛ تیتری با فونت بسیار بزرگ که در پس‌زمینه‌اش دستانی پوشیده با دستکش در حالت دعا دیده می‌شود.
عامل این درخواست کمک از خداوند، ویروس ناشناخته‌ای به نام «کرونا» (کووید-19) بود که از دسامبر 2019 در شهر ووهان چین شناسایی و در مدتی کوتاه فراگیر شد و همۀ جهان را درنوردید. درست در زمانه‌ای که گمان می‌رفت با پیشرفت دانش تجربی، دیگر سایۀ کابوس بیماری‌های فراگیر از سر جهان بشری رفع شده و این عامل مرگ‌ومیرهای گسترده در تاریخ جوامع بشر مهار شده است، ویروسی سریع‌الانتقال همۀ تصورات را بر هم زد. عملکرد مرگبار این ویروس نوظهور که تا نیمۀ اردیبهشت 1399 طبق آمارهای رسمی بیش از سه میلیون و پانصد هزار نفر را به خود مبتلا کرده و جان بیش از 247 هزار نفر را در جهان ستانده است، روند زندگی روزمره را به‌کلّی برهم زده و با ایجاد شرایط اضطراری، دولت‌ها و جوامع بشری را به اتخاد سیاست‌هایی ویژه برای مهار و کنترل و جلوگیری از شیوع بیشتر آن واداشته است. ابعاد گستردۀ این بیماری، همۀ وجوه حیات بشری را متأثر کرده و زمینه‌ساز مناقشات نظری در حوزه‌های مختلف شده که یکی از این حوزه‌ها، دین و مقولات دینی است.
دین و کرونا از چند جهت با هم مرتبط شده‌اند:
- مباحث و مناقشات الاهیاتی ازجمله در موضوع «شر» (که این بیماری مصداق تازۀ آن است)؛
- مناقشات بر یر ادامۀ فعالیت یا تعطیلی مکان‌های مقدس و آیینی (عبادتگاه‌ها و زیارتگاه‌ها)ی ادیان مختلف؛
- مناقشات بر سر مناسک دینی جمعی ادیان و تعلیق آن‌ها برای پیشگیری از این بیماری؛
- بحث تاریخی نسبت علم و دین که کرونا زمینه‌ساز طرح مجدد آن شده است.
در این گزارش، تلاش شده است به‌طوراجمالی به این مباحث و مناقشات طرح‌شده به‌واسطۀ کرونا در جامعۀ ایرانی از آغاز اعلام رسمی ورود این ویروس به ایران (28 بهمن 1398) تا زمان تدوین گزارش (20 اردیبهشت 1399) پرداخت شود. تدوین این گزارش نه پس از خاتمۀ بحران کرونا و نهایی‌شدن شرایط با عبور از آن، بلکه به‌دلیل اهمیت موضوع، در متن بحران و بحبوحۀ شیوع بیماری صورت پذیرفته است، یعنی زمانی که هنوز ندانسته‌های بشر دربارۀ این مهمان ناخوانده بیش از دانسته‌هایش است و هنوز هیچ پایان قطعی‌ای برای وضعیتی که در آن قرار داریم، مشخث نشده است. طبعاً با خاتمه یافتن این بحران –که امید است در آیندۀ نزدیک باشد- با اطمینان بیشتر و به‌طورجامع‌تری می‌توان دربارۀ این پاندمی و ابعاد و پیامدهایش سخن گفت.