گزارش نشست تخصصی

حجاب: آسیب‌شناسی سیاست‌های گذشته، نگاه به آینده

مرکز بررسی‌های استراتژیک نشستی تخصصی را با هدف شناسایی چالش‌های موجود در حوزۀ حجاب با حضور تعدادی از متخصصان و سیاست‌گذاران و با عنوان «حجاب: آسیب‌شناسی سیاست‌های گذشته، نگاهی به آینده» در تیرماه 1393 برگزار نموده است که گزارش آن در ادامه می‌آید.
تصویر حجاب: آسیب‌شناسی سیاست‌های گذشته، نگاه به آینده

مرکز بررسی‌های استراتژیک نشستی تخصصی را با هدف شناسایی چالش‌های موجود در این حوزه، با حضور تعدادی از متخصصان و سیاست‌گذاران و با عنوان «حجاب: آسیب‌شناسی سیاست‌های گذشته، نگاهی به آینده» برگزار نموده است. نتیجۀ دو پژوهش مشابه انجام‌شده به‌وسیلۀ مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران در سال‌های 1385 و 1393 در ابتدای این نشست ارائه شده و در ادامه متخصصان دربارۀ داده‌های این پژوهش و مسائل مختلف مربوط به مقولۀ حجاب اظهارنظر کرده‌اند.

پژوهش‌هایی در طول چند دهۀ گذشته نیز دربارۀ نگرش‌های مربوط به حجاب انجام شده‌اند. تحقیقی دربارۀ ارزش‌ها و نگرش‌های ایرانیان در سال 1353 به‌وسیلۀ علی اسدی انجام شده است که یکی از مقولات سنجش شده در آن دربارۀ ترجیح داشتن همسر باحجاب یا بی‌حجاب بوده است. یافته‌های این تحقیق نشان می‌دهد در سال 1353 سه‌چهارم جمعیت (75درصد) ترجیح می‌داده‌اند همسر «باحجاب» داشته باشند و 7درصد نیز تمایل به داشتن زن «بی‌حجاب» داشته‌اند. اهمیت این داده از آن جهت است که نشان می‌دهد ارزش‌ها و نگرش‌های وارد شده به ساختار اجتماعی و فرهنگی بعد از انقلاب چگونه بوده است. حاکمیت سیاسی انقلابی و مبتنی بر اجرای قوانین اسلامی در حوزۀ حجاب در شرایطی آغاز شده است که حداقل 25درصد جمعیت تمایل آشکاری به داشتن همسر باحجاب نداشته‌اند. باتوجه‌به تغییرات فرهنگی به‌صورت کند و زمانمند، در آغاز انقلاب این میزان به‌سرعت الگوی اسلامی پوشش را نپذیرفته‌اند. به‌این‌ترتیب تحولات صورت گرفته را نباید با این فرض که حاکمیت انقلابی-اسلامی با پذیرش 100درصدی الگوی پوشش اسلامی شروع شده و به وضع جاری رسیده است تحلیل کرد.

مقایسۀ نتایج نظرسنجی ایسپا در سال 1393 با نتایج نظرسنجی سال 1385 نشان می‌دهد میزان تمایل مردم تهران به الگوهای مطلوب رسمی، از 54.4درصد در سال 1385 به 35.1درصد در سال 1393 تقلیل یافته است.

نمودار شمارۀ 1: تمایل مردم تهران به الگوهای مختلف حجاب

نمایش الگوی مطلوبیت‌ها روی نقشۀ شهر تهران نشان می‌دهد پوشش مطلوب رسمی، طرفداران بیشتری در جنوب شهر تهران دارد، درحالی‌که الگوهای رسمی در مناطق 1، 2 و 3 تهران کمترین مطلوبیت را دارند.

در سال 1385 فقط 1.9درصد از مردم معتقد بودند چادر رایج است و در سال 1393 این رقم به 1.1درصد کاهش یافته است. میزان باور به رواج الگوی پوشش تصویر شمارۀ 2 از 6درصد در سال 1385 به 5.4درصد در سال 1393 تقلیل پیدا کرده است. باور به رواج الگوی پوشش تصویر شمارۀ 3 از 11.8درصد به 16.6درصد افزایش یافته و باور به رواج تصویر شمارۀ 4 از 21درصد به 33.6درصد رسیده است. تصویر شمارۀ 5 از نظر 17.6درصد پاسخ‌گویان سال 1385 الگوی رایج بوده و در سال 1393 از نظر 22.3درصد الگوی رایج پوشش است. تصویر شمارۀ 6 هم که شلوار کوتاه و مانتو آستین کوتاه است با کاهشی جدی از 40.8درصد در سال 1385 به 16.1درصد در سال 1393 رسیده است. به‌این‌ترتیب به باور پاسخ‌گویان رایج‌ترین الگوهای پوشش تصاویر 3 تا 5 هستند و الگوی شمارۀ 4 (شال، مانتو کوتاه و شلوار باند) از نظر پاسخ‌گویان بیشترین رواج را دارد.

نمودار شمارۀ 2: پوشش رایج در جامعه

شورای فرهنگ عمومی نیز پژوهش‌های متعدد پیمایشی برای ارزیابی وضعیت حجاب در جامعه انجام داده است. این پژوهش‌ها در 13 موج در سالیان گذشته انجام شده‌اند و نشان می‌دهند که رعایت حدود شرعی پوشش تا سال 1392 نسبت به سال 1386 که اوّلین سنجش انجام شده است، 10درصد افت کرده است و 10درصد هم از میزان چادری‌ها کاسته شده است.

شباهت‌هایی میان نتایج پژوهش‌های صورت گرفته به‌وسیلۀ مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران و شورای فرهنگ عمومی وجود دارد؛ ازجمله اینکه هر دو پژوهش نشان می‌دهند کاهش الگوهای رسمی چادر و مانتو-مقنعه رخ داده است. میزان کاهش نیز بین 10 تا 20درصد است.

284168