-
فاطمه مولازاده
کارشناسی ارشد ادبیات نمایشی
مقدمه
تجربۀ آثار کمدی در سینمای معاصر ایران ما را با واقعیتی روبه‌رو می‌کند؛ واقعیتی که از ایرادهایی در فیلم‌نامۀ بسیاری از این آثار سخن می‌گوید. دنیا و شخصیت‌هایی که اغلب غیرقابل باورند. چنین تصور می‌شود که کمدی آن است که شخصیت‌ها مدام خنده سر دهند و برای خنداندن تماشاگر به هر روشی متوسل شوند. این آسیب نه تنها به سینمای کمدی کشور که به طنزنویسی معاصر نیز وارد است. این پرسش که مشکل در کجاست، ما را به نظریه‌های کمدی سوق می‌دهد. کتاب‌های زیادی در نظریه‌های کمدی به رشتۀ تحریر درآمده است. نویسندگان ایرانی نیز کمابیش از آن‌ها آگاهند، ولی مشکل همچنان باقی است. باید دید مسئله کجاست. شکل‌گیری نگارش خلاق در حوزۀ کمدی در غرب با «ملوین هلیتزر» آغاز می‌شود. وی از شش عنصر نام می‌برد که باید در هر اثر طنزی با کیفیتی خاص حضور داشته باشد تا اثر طنز آن‌گونه‌که باید شکل گیرد. در این بررسی برای تشخیص ایراد اصلی فیلم‌نامه‌نویسی در سینمای ایران این شش عنصر در این آثار به‌صورت ترکیبی کمی و کیفی تحلیل شده‌اند. گرچه نظریه‌های کلاسیک کمدی چون وارونگی و عدم‌تجانس گاه شرط شکل‌گیری دنیای کمدی است، ولی برای زیبایی یک اثر کمدی کافی نیست. بررسی این شش عنصر و رفع آن‌ها برای رفع ضعف سینمای کمدی ایران امری ضروری است. ملوین هلیتزر، استاد فقید ارتباطات دانشگاه اوهایو این شش عنصر را در کتابی تحت عنوان راز و رمز کمدی‌نویسی به دست می‌دهد؛ اثری که در دورۀ زندگی او و پس از آن در میان علاقه‌مندان به کمدی‌نویسی خلاق جایگاه خاصی یافت.
پیش از ورود به مباحث اصلی آسیب‌شناسی فیلم‌نامه‌های کمدی، ارائۀ تاریخچه‌ای نظریه‌های خنده، خالی از فایده نخواهد بود. در اینجا کلیتی کوتاه از این نظریه‌ها ارائه می‌شود و پس از اشاره‌ای به گام‌های برداشته‌شده در مسیر نگارش خلاقانۀ کمدی، نظریۀ ملوین هلیتزر ارائه می‌شود.