وضعیت مهاجران ایرانی در کشورهای میزبان
جایگاه ایران در شاخص‌های کلیدی مهاجرت‌های بین‌المللی
در سال 2020 رتبۀ مهاجرفرستی و مهاجرپذیری ایرانیان در میان کشورهای دنیا به‌ترتیب 54 و 23 بوده است. درحالی‌که رتبۀ ایران در پذیرش و ارسال مهاجر به جهان در چارک اوّل قرار دارد و رتبۀ دانشجوپذیری و دانشجوفرستی کشور نیز تقریباً برابر است ولی در شاخص‌هایی چون رقابت‌پذیری برای استعدادها و فرار مغزها در رتبه‌های پایین قرار گرفته است. این مسئله به‌نوعی بیانگر کیفیت مهاجران ورودی و خروجی کشور است که نشان می‌دهد به‌دلیل عدم‌امکان رقابت بر سر استعداها مهاجران خروجی کشور کیفیت بالاتری از مهاجران ورودی به کشور دارند.
جدول 1: جایگاه ایران در شاخص‌های کلیدی مهاجرت‌های بین‌المللی
|
شاخص مهاجرتی |
رتبۀ ایران (در میان سایر کشورها) |
منبع |
|
شاخص مهاجرفرستی ایران (براساس جمعیت ایرانیان ساکن خارج از کشور در سال 2020) |
54 (از 232) |
(UNDESA, 2021) |
|
شاخص مهاجرپذیری ایران (براساس جمعیت مهاجران ساکن ایران در سال 2020) |
23 (از 232) |
(UNDESA, 2021) |
|
شاخص دانشجوفرستی ایران (براساس جمعیت دانشجویان ایرانی ساکن خارج در سال 2020) |
17 (از 241) |
(UIS, 2022) |
|
شاخص دانشجوپذیری ایران (براساس جمعیت دانشجویان خارجی ساکن ایران در سال 2020) |
13 (از 241) |
(UIS, 2022) |
|
شاخص رقابت‌پذیری جهانی برای استعدادها (در سال 2021) |
112 (از 133) |
(GYCI, 2022) |
|
شاخص جریان بالقوۀ مهاجرت (بین سال‌های 2015 تا 2017) |
87 (از 150) |
(Gallup World Poll, 2018) |
|
شاخص جریان بالقوۀ مهاجرت جوانان (بین سال‌های 2015 تا 2017) |
77 (از 150) |
(Gallup World Poll, 2018) |
|
شاخص فرار مغزها (در سال 2022) |
106 (از 177) |
(Fragile States Index, 2022) |
جمعیت ایرانیان (افراد متولد ایران) در بیست کشور با بیشترین جمعیت ایرانی در جهان، با استفاده از آخرین داده‌های موجود از منابع سازمان‌های بین‌المللی یا از سرشماری‌های جمعیتی منتشرشده در مراکز آماری کشورهای مقصد، در حدود دو میلیون نفر تخمین‌زده می‌شود. بخش اجتماعی اقتصادی سازمان ملل به‌عنوان مرجعی که داده‌های تجمیع‌شدۀ ورودی و خروجی مهاجران کشورها را منتشر می‌کند. در آخرین به‌روزرسانی خود که مربوط به سال 2020 است. جمعیت ایرانیان مهاجر را در حدود یک میلیون و 325هزار نفر و مهاجران ورودی به ایران را دو میلیون و 797هزار نفر تخمین زده است. از آن جهت که این تخمین با روش مشابه برای بسیاری از کشورها در دسترس است، منبع مناسبی برای رتبه‌بندی کشورها از نظر مهاجرپذیری و مهاجرفرستی به شمار می‌آید و برای تخمین رتبۀ مهاجرتی ایران از آن استفاده شده است. منبع بین‌المللی دیگری که تا سال 2017 تعداد مهاجران وروردی و خروجی کشورها را تخمین زده، بانک جهانی است که می‌توان از داده‌های آن برای تکمیل آمار مهاجران ایرانی برای کشورهایی که در پایگاه دادۀ سازمان ملل موجود نیست، بهره برد. درنهایت کامل‌ترین داده‌ای که از ترکیب آخرین آمار تعداد ایرانیان در کشورهای مقصد از پایگاه‌های داده‌ای کشورهای مقصد یا پایگاه سازمان‌های جهانی در دسترس بوده است، تجمیع شده که تعداد ایرانیان (افراد متولد ایران) را در حدود 2میلیون و 62هزار نفر تخمین می‌زند. البته این آمار نیز با آخرین آمار اعلامی دبیرخانۀ شورای عالی ایرانیان خارج از کشور که جمعیت ایرانیان مهاجر را در حدود چهار میلیون نفر تخمین زده است، تفاوت چشمگیری دارد. علل این تفاوت را می‌توان به عواملی چون عدم‌پویایی پایگاه داده‌های کنسولی مورداستفادۀ شورای عالی و چندبارشماری افراد در صورت جابه‌جایی بین کشوری، خروج آن‌ها از پایگاه داده در صورت بازگشت و احتساب نسل دوم و سوم مهاجران ایرانی در صورت استفاده از خدمات کنسولی به‌عنوان اتباع ایرانی و مواردی از این دست نسبت داد.