بازخوانی رخدادهای اخیر کشور با ارجاع به مفاهیم اجتماعی

مقدمه

روشن است که به‌دلایل مختلف کشور ما در چندماه اخیر فضای نسبتاً ملتهبی داشته است: حوادث دی‌ماه، التهاب بازار ارز، خروج ترامپ از برجام و پس از آن افزایش قیمت‌ها در بازار که از دید دولت حباب‌گونه و تصنعی اما در تجربۀ مردم واقعیتی نگران‌کننده بود. در این میان، سخنان و توضیحات رئیس‌جمهور و سایر اعضای هیئت دولت و نیز دیگر مسئولان گاهی گوش شنوایی در جامعه پیدا نمی‌کند یا در حدّ انتظار دولتمردان شنیده نمی‌شود. چرا چنین است؟ هنوز دیرزمانی نگذشته است از روزهای تبلیغات انتخاباتی که مردم از سخنان مهیّج رئیس جمهور به شوق می‌آمدند و همراهی و همدلی‌شان را به بانگ بلند ابراز می‌کردند. آیا نگرانی و ابهامی که بر فضای کشور مستولی گشته است، همچون مانعی برای ارتباط دولت و مردم عمل می‌کند؟ این گفتار می‌کوشد از نظرگاه برخی مفاهیم اجتماعی بر این موضوع تأمل کند.

وقتی رئیس‌جمهور گلایه می‌کند که چطور مردم به جای مسئولان و رسانه‌های رسمی به رسانه‌های خارجی توجه می‌کنند، خودبه‌خود پای مسئلۀ اعتماد اجتماعی به میان می‌آید. افکارسنجی‌های اخیر پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات نیز نشان می‌دهد که مردم به عملکرد دولت و شخص رئیس‌جمهور اعتماد چندانی ندارند. مطابق نظرسنجی پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات در خردادماه 1397، 70.2درصد پاسخگویان اعتماد کمی به گفته‌های آقای روحانی دارند و در مقابل تنها 8.7درصد پاسخگویان گفته‌اند به میزان زیادی به گفته‌های آقای روحانی اعتماد دارند. بنابراین بی‌وجه نیست که مسائل روز را از زاویۀ مقولۀ اعتماد اجتماعی وارسی کنیم. اهمیت مقولۀ اعتماد اجتماعی: اعتماد اجتماعی به‌مثابۀ دارایی مهم اجتماعی تلقی می‌شود که پیامدهای گرانباری برای جامعه به دنبال دارد. مطالعات تاریخی در حوزه‌های مختلف علوم اجتماعی و به‌ویژه سیاست‌گذاری اجتماعی حاکی از آن است که اعتماد اجتماعی نقش مهمی در موفقیت یا عدم‌موفقیت سیاست‌های دولت‌ها ایفا می‌کند. درواقع اعمال سیاست‌های مختلف دولتی در زمان‌هایی که کشور با کاهش اعتماد اجتماعی روبه‌رو است، هزینه‌های اجتماعی و سیاسی فراوانی به همراه دارد و در شرایط مذکور هر اقدام مهم از سوی دولت با تلقی نامناسب و واکنش منفی از سوی مردم روبه‌رو خواهد شد و این موضوع در بسیاری از مواقع به ناکامی سیاست‌ها و عقب‌نشینی دولت از اقدامات ضروری منتهی می‌شود. بنابراین فراز و فرود این مفهوم در یک جامعه علاوه‌براینکه خود پیامد کنش‌های، نهادها و ساختارهای مختلف موجود است، تأثیرات چشمگیری بر حوزه‌های اجتماعی، اقتصادی و سیاسی به دنبال خواهد داشت.