فهم روندها و رخدادهای اجتماعی، فرهنگی، سیاسی جامعه‌ای به وسعت ایران به‌دلیل پیچیدگی سیاسی و مطالبات اجتماعی گوناگون نیازمند رصد مدام و پیگیری انضمامی اتفاقات در برهه‌های خاص است. تحولات ماه آخر تابستان و پاییز سال 1401 یکی از همان برهه‌های خاص و حساس در تاریخ انقلاب اسلامی بود. نظام سیاسی کشور در چند جبهه دچار چالش جدی شد.
یکی از مهم‌ترین چالش‌های دولت و نظام سیاسی کشور در حوزۀ اقتصادی نمود پیدا کرد. همواره اقتصاد در دهه‌های اخیر در مرکز بسیاری از تصمیم‌گیری‌ها و برنامه‌ریزی‌های کشور بوده است، در رخدادهای اخیر به‌دلایل مختلف شعارها و اعتراضات در ظاهر از جنس مطالبات اقتصادی نبود؛ اما براساس مطالعات پژوهشی مشخص گردید که اتفاقاً مشکلات اقتصادی به‌عنوان مولد و محرک و دلیل پنهان بسیاری از اعترضات و اغتشاشات بوده است. به‌گونه‌ای که پژوهش‌ها و نظرسنجی‌های ملی هم نشان دادند که مردم مشکلات اصلی کشور را در حوزۀ اقتصادی جست‌وجو می‌کنند. این مسئله از این جهت حائز اهمیت است که برای فهم انشقاق در جامعه برخی گلوگاه‌های مهم موردغفلت قرار می‌گیرند و به‌نوعی نظام فرهنگی و اجتماعی تاوان کژکارکردی نظام اقتصادی را می‌پردازد و این مسئله بار سنگینی بر حوزه‌های فرهنگی، دینی و اجتماعی تحمیل کرده است که آسیب‌های آن قابل‌مشاهده است. آنچه باعث می‌شود انشقاق‌ها و تعارضات، بنیان‌های جامعه را از هم نگسلد، نقاط قوت، پیشرفت‌ها و تحولاتی است که در برخی حوزه‌ها در چند دهۀ اخیر رخ داده است که از دیدگاه مردم مهم‌ترین این دستاوردها عبارت‌اند از: پیشرفت‌های نظامی و دفاعی؛ امنیت کشور؛ انرژی هسته‌ای پیشرفت‌های علمی و تکنولوژیکی؛ پیشرفت در زمینۀ پزشکی و تولید دارو. دوقطبی شکل‌گرفته حول محور مسئلۀ گشت ارشاد نیز به‌مثابۀ نقطۀ آغاز اعتراضات و حوادث پاییز امسال همواره موردنزاع بوده است و این سیاست در دوره‌های مختلف با اقتضائات خود پیگیری و اجرا می‌شده است و غالباً هم به‌سختی اجماع بر سر آن اتفاق می‌افتاد و نحوۀ اجرا محل بحث بوده است. همین موضوع در بین آحاد مردم هم موضوعیت داشته است. این گزارش به بررسی ریشه‌های تعارضات و دوقطبی‌های اجتماعی و سیاسی با بسترهای فرهنگی می‌پردازد.