گزارش رصد فرهنگی (39)

حجاب در ترکیه

چکیدۀ آماری وضعیت حجاب در ترکیه

• 73 درصد از زنان ترک نوعی از حجاب سر را استفاده می‌کنند.
• حدود نیمی از زنان ترک وقتی بیرون می‌روند، به‌طورمنظم روسری می‌پوشند.
• حدود یک چهارم زنان ترک در خانه نیز روسری می‌پوشند.
• درصد زنانی که حین عبادت روسری می‌پوشند، 69درصد است.
• یک سوم جوانان در بیرون حجاب سر دارند.
• نرخ پوشیدن روسری بین دانش‌آموختگان آموزش عالی به یک در پنج کاهش می‌یابد.
• در مناطق روستایی، از هر چهار زن سه زن به‌طورمنظم در بیرون روسری می‌پوشد.
• اجماع گسترده‌ای وجود دارد که زنان با روسری می‌توانند در مناصب قضایی کار کنند.
• حمایت از زنانی که برای کار در مناصب قضایی روسری می‌پوشند در بین زنان بیشتر است.
• 44 درصد از مردم ترکیه معتقدند که زنان باید حجاب سر داشته باشند.
• اکثریت جامعۀ ترکیه حجاب را یک نماد سیاسی نمی‌دانند.

حجاب ترکی در یک نگاه

• امروزه حجاب در ترکیه بیش از آنکه مفهومی سیاسی داشته باشد، نوعی از سبک پوشش فردی به شمار می‌رود. هرچند کماکان نمی‌توان منکر نقش‌آفرینی نمادین حجاب در سپهر سیاسی ترکیه شد.
• حافظۀ تاریخی ترکیه، تصویری بسیار سیاه و خونین از اجبار در پوشش را در خود ثبت نموده است و امروزه کمتر کسی از ممنوعیت و محدودیت حجاب دفاع می‌کند. حتی احزاب و گروه‌هایی که یک دهه پیش حامی اصلی وضع محدودیت برای زنان محجبه بودند، حالا با حجاب به‌عنوان یک واقعیت انکارناپذیر در جامعۀ ترکیه کنار آمده‌اند.
• حامیان حجاب با توسل به گفتمان حقوق شهروندی و آزادی‌های فردی در تلاش برای ایجاد تضمین قانونی به‌منظور حفظ حقوق زنان محجبه هستند. ازسوی‌دیگر برخی گروه‌های سکولار نیز با همین گفتمان به دنبال قانونی‌کردن همجنس‌گرایی در ترکیه هستند. مسئله‌ای که تبدیل به چالش فرهنگی آیندۀ ترکیه خواهد شد.
• حجاب در ترکیه در این سال‌ها با گذار از پوششی شرعی، تبدیل به نوعی از مد فرهنگی شده است. روند تغییر نوع پوشش حجاب در میان زنان ترک و بروز گونه‌های جدیدتر حجاب و انحصار امر حجاب به تنها حجاب سر مؤیّد این امر هستند.
• ترکیه در سال‌های اخیر شاهد ظهور طبقه‌ای از زنان محجبۀ شهرنشین بوده که علی‌رغم داشتن حجاب سر، زیستار روزمرۀ غربی را برگزیده‌اند و سبک مصرف فرهنگی آن‌ها نسبتی با زیست عفیفانۀ زن محجبۀ ترک ندارد.
• حضور گستردۀ مهاجران عرب در ترکیه، بر نوع حجاب زنان ترک تأثیر گذاشته است؛ همنشینی حجاب سر با بلوز و شلوار و رواج آن در میان زنان ترک، در نتیجۀ این تسری فرهنگی است.
• تا پیش از یک‌ دهۀ اخیر، حجاب در ترکیه امری منحصر در طبقۀ متوسط و ضعیف جامعه بود؛ اما در این سال‌ها نوعی از حجاب اشرافی در ترکیه خلق و فربه شده است که ریشه در اشرافیت برآمده از دوران حاکمیت حزب عدالت و توسعه دارد. حجاب لاکچری حالا در فضای مد ترکیه جای خود را باز کرده است و مصرف پوشاک محجبۀ گران‌قیمت در میان طبقه‌ای نوظهور از اشراف دین‌دار ترک رواج یافته است.
• صنعت حجاب در ترکیه جایگاه مهم و روبه‌رشدی دارد. ترکیه بیشترین حجم صادرات پوشاک عفیفانه را در بین کشورهای مسلمان دارا است و بازار بسیار قوی داخلی، منطقه‌ای و بین‌المللی با محوریت ترکیه شکل گرفته است.
• ترکیه امروزه پیشرو مد اسلامی در جهان است. آنچه در صنعت مد ترکیه شاهد آن هستیم، توجه به نیازهای پوششی زن مسلمان نه تنها در بیرون از خانه، که در محیط‌های متنوع دیگر است. پوشاک مجلسی اسلامی، لباس ورزشی اسلامی، مایو اسلامی، لباس کار اسلامی و... گسترۀ بسیار متنوعی برای رفع نیازهای یک خریدار مسلمان را فراهم آورده است. علاوه بر تنوع، توجه به استانداردهای جهانی و قابلیت‌های صادراتی از دیگر مزایای صنعت مد و پوشاک عفیفانه در ترکیه است.

• سبک پوشش حجاب ترکیه‌ای به‌دلیل سازگاری با استانداردهای زندگی روزمرۀ غربی، سهولت دسترسی‌پذیری و تنوع بالا، امروزه به گسترده‌ترین نوع حجاب زنان در غرب تبدیل شده و سهم اصلی بازار آنلاین حجاب در ترکیه را خریداران اروپایی در اختیار دارند. صورت‌بندی مد اسلامی در ترکیه به‌گونه‌ای همسان با نُرم‌های مصرف جهانی پوشاک است که توانسته مزیت صادراتی بیابد و در بافتارهای مختلف فرهنگی در جای‌جای جهان، استفاده شود.

• ترکیه سبک پوشش نوآورانۀ ترکی-اسلامی را تبدیل به برند فرهنگی خود در جهان نموده است. امروزه اگر یک انسان اروپایی به دنبال زندگی حلال باشد، می‌تواند سبد مصرف فرهنگی خود را با محصولات ترک پر کند؛ از غذای حلال گرفته تا پوشش عفیفانه.