کد مطلب: 294225
دوشنبه 22 اسفند 1401 15:14
گزارش رصد فرهنگی (34)
خوی پس از زلزله؛ روایت مردم‌نگارانه
زلزله مخاطره‌ای طبیعی و امری اجتناب‌ناپذیر است، اما تنها دارای وجوه طبیعی نیست و نیازمند مدیریت صحیح است؛ زلزله جز آنکه بحرانی طبیعی و دارای راه‌حل‌های فیزیکی است، پدیده‌ای فرهنگی و اجتماعی نیز هست که باید مدنظر قرار گیرد. گسترۀ این پدیدۀ فرهنگی و اجتماعی از پیش از وقوع زلزله تا روزهای پس از آن را تشکیل می‌دهد. هرچند بخش پررنگ‌تر این فاجعه، آسیب‌های جانی، مالی، خرابی و خسارت‌های فیزیکی است، اما بُعد عمیق‌تر و مانای آن، مربوط به عرصۀ فرهنگ است. تغییر معنادار داده‌های فرهنگی و اجتماعی پس از زلزله‌ها، خود دلیلی روشن بر تأثیر پدیدۀ زلزله بر زندگی و فرهنگ منطقۀ زلزله‌زده است. ما تجربۀ زلزلۀ بم را داریم که می‌توانیم از آن درس‌ها بیاموزیم؛ با وجود گذشت دو دهه از این زلزله، هنوز هم می‌توان ردپای این بلای طبیعی را در وضعیت فرهنگی، اخلاقی و اجتماعی شهر جست. چنان‌که پس از زلزلۀ تلخ آذربایجان نیز اهمیت و ضروت سیاست‌گذاری فرهنگی و ارتباطاتی زلزله بیش از پیش عیان شد و زلزلۀ کرمانشاه نیز حکمرانان را با مسئله‌ای به نام خیریه‌ها و نقش دوگانۀ تکمیلی و مخربشان در فرآیند امدادرسانی مواجه کرد. درنهایت و با گسترش روزافزون شبکه‌های مجازی، ضرورت سیاست‌گذاری ارتباطاتی فاجعه در کانون توجهات قرار گرفت. حال و بعد از فاجعۀ تمام‌عیارِ زلزله در ترکیه و سوریه، بار دیگر توجه جهانی به زلزله به‌مثابۀ تکانه‌ای بزرگ در همۀ شئون و عرصه‌های زیستار انسانی آشکار شده است. در هفته‌های گذشته در شمال غرب ایران و منطقۀ آذربایجان نیز شاهد زلزله‌ای خسارت‌آفرین در شهرستان خوی بودیم که در نگاه اوّل، خسارت‌های گستردۀ مالی و فیزیکی برجای‌نهاده است، حال آنکه ابعاد فرهنگی و اجتماعی آن با گذشت چندهفته از آن چند ثانیه زلزله، کمتر قابل‌کتمان است.
آنچه در پی می‌آید، ابتدا گزارشی از ارزش‌ها و نگرش‌های مردم خوی مبتنی بر نتایج «پیمایش وضعیت اجتماعی، فرهنگی و اخلاقی جامعۀ ایران» است که در سال 1396 انتشار یافته است. این گزارش ازاین‌رو واجد اهمیت است که آشنایی با وضعیت پیشابحران در خوی رخ دهد و برای فهم تأثیرات زلزله در خوی تکرار این پیمایش پس از گذار از مراحل ابتدایی بحران و تثبیت نسبی شرایط محیطی، ضروری است. به‌علاوه در ادامه رصد فرهنگی وضعیت پسازلزله با استفاده از روش مردم‌نگاری سریع آمده است که حاصل مشاهدات میدانی پژوهشگران مرکز رصد فرهنگی کشور و مردم‌نگاران و اساتید همکار مرکز در مناطق زلزله‌زدۀ خوی است. در این گزارش رصدی تلاش شده تا تصویری واقعی، سریع و علمی از شرایط، مسائل و وضعیت مناطق زلزله‌زدۀ خوی از دریچۀ فرهنگ و ارتباطات ارائه شود و از این رهگذر بتوان به دورنمایی از راهبردها و سیاست‌های قابل‌اتخاذ در مواجهه با ابعاد فرهنگی و اجتماعی بحران زلزله رسید و پیوندگاهی میان مشاهدات مردم‌نگارانۀ پسابحران و نهادهای سیاست‌گذار و حکمران حوزۀ فرهنگ ایجاد نمود و حلقۀ مفقودۀ مشاهدات علمیِ سریع از وضعیت‌های بحران را در چرخۀ سیاستی کشور بازیافت. امید که کارگر افتد.