وضعیت مطالعه در ایران

نمودار 1: درصد افراد اهل مطالعه در سال‌های مختلف

اهل مطالعه بودن

آمار 43.5 درصد، در مورد «افراد اهل مطالعه» در جامعه است که داده‌های پیمایش‌های ملی مصرف فرهنگی آن را تأیید می‌کند. در این پیمایش‌ها از افراد پرسیده شده: «آیا به‌طورکلی کتاب مطالعه می‌کنند یا خیر»؛ در سال 1379 این عدد 43.1 درصد بوده است و در سال 1382، 50 درصد و در سال 1398 این رقم 46.6 درصد بوده است. البته در سال 1378 و 1382، ملاک این پرسش خانوار بوده است (از اعضای خانوادۀ شما کسی هم مطالعه می‌کند؟) که در جدول 1 ما آن را با فرد سرشکن کرده‌ایم. البته در پیمایش مورد اشاره، کتاب‌های ادعیه کسر شده است و این عدد به دست آمده است و با اضافه کردن کتاب‌های درسی و مذهبی، آمار به 65 درصد در سال 1401 می‌رسد که با ارقام مرکز آمار (جدول و نمودار 2) همگرایی دارد.

جدول 1: افراد اهل مطالعه در سال‌های مختلف (درصد)

فرد	1378	1382	1398
کتاب می‌خواند	43.1	50	46.6
کتاب نمی‌خواند	56.9	50	53.3

همان‌طور که در جدول و نمودار 2 مشاهده می‌شود، در طرح‌های آمارگیری فعالیت‌های فرهنگی خانوار (مرکز آمار ایران)، میانگین «جمعیت اهل مطالعه» در ایران این‌گونه بوده است: 52.7 درصد در سال 1393؛ 68 درصد در سال 1394 (در نقاط شهری)، 58.2 درصد در سال 1396 و 62.9 درصد در سال 1399.

جدول 2: درصد افراد 15 و 18 ساله و بیشتر باسواد برحسب مطالعه غیردرسی (چاپی و الکترونیکی) در سال گذشته

مطالعه غیردرسی	1393	1394 (نقاط شهری)	1396	1399
مطالعه	52.7	68	58.2	62.9
عدم مطالعه	47.3	32	41.8	37.1

نمودار 2: درصد افراد 15 و 18ساله و بیشتر باسواد برحسب مطالعه غیردرسی (چاپی و الکترونیکی) در سال گذشته

سرانۀ مطالعه ایرانیان

اهل مطالعه بودن فرد و یا خانوادۀ فرد، به معنی میزان «سرانۀ مطالعه» نیست. عام‌ترین تعریف از سرانۀ مطالعه، میانگین مدت‌زمان مطالعه یک نفر در یک شبانه‌روز است. در مورد سرانۀ مطالعه، آمار 32 دقیقه در شبانه‌روز در میان «افراد اهل مطالعه» صادق است. در سال 1398، طبق پیمایش موج سوم مصرف کالاهای فرهنگی، میانگین مطالعه کتاب (غیردرسی) در جمعیت نمونه، حدود 13 دقیقه در شبانه‌روز بوده است اما میانگین سرانۀ مطالعه کتاب (غیردرسی) در میان جمعیت اهل مطالعه (در میان 46.6 درصد جامعه)، حدود 32 دقیقه در شبانه‌روز بوده است. بنابراین آمار مورد اشاره در مورد سرانۀ مطالعه «افراد اهل مطالعه» در جامعه صادق است و نه همۀ افراد جامعه.

بر اساس داده‌های پیمایش‌های مصرف فرهنگی و طرح‌های آمارگیری فعالیت‌های فرهنگی خانوار، سرانۀ مطالعه در ایران بین سال‌های مختلف، عددی بین 15 تا 16:36 دقیقه در روز بیان شده است. در طرح آمارگیری فعالیت‌های فرهنگی خانوار در سال 1399 (مرکز آمار ایران)، سرانه مطالعه افراد ١٥ساله و بیش‌تر باسواد در ماه به‌طور متوسط ٨ ساعت و ١٨ دقیقه برآورد شد که ١٦ دقیقه و ٣٦ ثانیه در روز است. از این مقدار ٦ ساعت و ٣٢ دقیقه سرانه مطالعه کتاب غیردرسی، ١ ساعت و ٢٣ دقیقه سرانه مطالعه روزنامه و ٢٣ دقیقه سرانه مطالعه نشریات بوده است.

جدول 3: سرانۀ زمان مطالعه غیردرسی در روز

مطالعه غیردرسی	1382	1396	1398	1399
دقیقه در روز	16	15.36	13	16.36

منبع: پیمایش ملی مصرف فرهنگی، طرح آمارگیری فعالیت های فرهنگی خانوار

نمودار 3: سرانه زمان مطالعه غیردرسی در روز در ایران (دقیقه در روز)

ملاحظه می‌شود که با وجود اینکه آمار افراد اهل مطالعه در ایران، متوسط ارزیابی می‌شود، اما سرانۀ مطالعه کتاب (16 دقیقه در شبانه روز) بنا به دلایل متعدد بسیار پایین است. اگر این رقم را با ارقامی که در سال 2021 توسط استاتیسا (شرکت آلمانی داده‌های بازار و مصرف‌کننده) ارائه شده است مقایسه کنیم، باید گفت که وضعیت مطالعه در ایران تا رسیدن به کشورهای با سرانۀ مطالعۀ بالا در جهان بسیار فاصله دارد (نمودار 4).

نمودار 4: مقایسۀ بین‌المللی سرانه مطالعه در روز (دقیقه در روز)

البته باید در نظر داشته باشیم که در آمارهای بین المللی، معمولاً کتاب‌های ادعیه و آموزشی و... هم جز سرانه مطالعه در نظر گرفته می‌شود اما اگر همین موارد را هم در میانگین مطالعۀ عمومی در ایران مدنظر قرار دهیم، بازهم سرانۀ مطالعۀ کتاب در ایران بسیار پایین است.