کد مطلب: 283672
سه شنبه 2 شهریور 1400 15:19
تحلیل برنامه‌وبودجه بخش فرهنگ در برنامه سوم توسعه کشور
مهم‌ترین یافته‌های این پژوهش عبارت‌اند از:
- علی‌رغم اینکه برنامه سوم توسعه کشور برنامه‌ای اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی معرفی‌شده اما سهم فرهنگ از این برنامه ناچیز و اندک است. از 199 ماده این برنامه تنها 15 ماده به حوزه فرهنگ اختصاص دارد.
- یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که بودجه بخش فرهنگ به‌صورت بسیار پراکنده در اختیار نهادهای مختلف قرار می‌گیرد. درواقع برای منابع مالی حوزه فرهنگ در بودجه هیچ‌گونه نظام مدیریتی و نظارتی واحد و یکپارچه‌ای قابل‌تصور نیست. حجم نهادهای دریافت‌کننده بودجه فرهنگی بسیاری زیاد بوده به‌صورتی که تقریباً عمده نهادهای رسمی کشور از این بودجه سهم دارند. به‌عنوان نمونه در سال‌های موردبحث وزارتخانه‌های مسکن و شهرسازی، نیرو، بازرگانی، صنایع و معادن، راه و ترابری بودجه فرهنگی دریافت کرده بودند.
- برمبنای ارزیابی عملکرد شاخص‌ها، عمده اهداف کمی تعیین‌شده در برنامه تحقق‌یافته‌اند. همچنین ارزیابی میزان تحقق سیاست‌های مندرج در برنامه نیز حاکی از آن است که در مورد بسیاری از مواد قانونی بخش فرهنگ، اقدامات لازم به‌عمل‌آمده است.
- در رابطه با دلایل عدم تحقق برخی اهداف و سیاست‌ها سه دلیل عمده در نتایج پژوهش قابل‌مشاهده است. تعدد نهادهای مرتبط با عرصه فرهنگ که به تعبیر نگارندگان پژوهش، این حجم از دستگاه‌ها عملاً امکان هماهنگی و همکاری را نخواهند داشت، عدم همخوانی سیاست‌ها و برنامه‌ها با ساختار سازمانی و حیطه وظایف بسیاری از دستگاه‌ها به‌گونه‌ای که در صورت اصرار در تحقق این سیاست‌ها بسیاری از دستگاه‌ها باید به لحاظ ساختار و مسئولیت‌های قانونی دچار تغییرات بنیادین گردند و درنهایت عدم ضمانت اجرایی سیاست‌ها و برنامه‌های فرهنگی که برمبنای آن دستگاه‌های خاطی و دارای قصور بازخواست شوند. به نظر می‌رسد بخش عمده‌ای از این چالش‌ها همچنان وجود دارد.
- یکی از مسائل مهم در بودجه حوزه فرهنگ سهم قابل‌توجه نهادهای حکومتی غیردولتی است. نهادها به‌صورت معمول به هیچ‌کدام از نهادهای رسمی و دولت پاسخگو نیستند و در سیاست‌ها و برنامه‌ها نیز تنها اهدافی ایدئولوژیک را پیگیری می‌کنند.
- برمبنای تجزیه‌وتحلیل تخصیص بودجه به بخش‌های فرهنگی، بخش فرهنگ و هنر حاشیه‌ای‌ترین بخش محسوب شده که بخش بسیار اندک و ناچیزی از بودجه فرهنگی کشور در برنامه سوم توسعه به آن اختصاص‌یافته است.
- نکته مهم در نوع تخصیص بودجه نگرش کالایی و اقتصادمحور است. بر اساس یافته‌های این پژوهش به حوزه فرهنگ با رویکرد اقتصادی و بودجه‌ای توجه شده و بر این مبنا اثربخشی سیاست‌های فرهنگی موردتوجه نبوده و محور اصلی در برنامه سوم توسعه محسوب نمی‌شود.
- فقدان نهاد ناظر یا ارزیاب مشخص برای نظارت بر نحوه اجرای سیاست‌ها و برنامه‌ها و هزینه کرد بودجه از دیگر ضعف‌های برنامه سوم توسعه کشور در حوزه فرهنگ محسوب می‌شود. همچنین این برنامه فاقد شاخص‌های روشن و مشخص برای ارزیابی در این حوزه است.
- بی‌توجهی به نقش مردم در حوزه فرهنگ و حکومتی انگاشتن امر فرهنگ ویژگی دیگر این برنامه است. این امر به‌ویژه در حوزه دینی قابل‌مشاهده است به‌صورت که عمده تصدی‌گری‌ها در این حوزه بر عهده دستگاه‌های حکومتی و رسمی قرار دارد.
- از نقاط قوت برنامه سوم توسعه توجه و الزام به پژوهش در حوزه فرهنگ دینی است اما دو ضعف عمده و جدی درنهایت منجر به عدم کارآمدی و اثربخشی لازم شده است. اول آنکه برخی از این پژوهش‌ها صورت نپذیرفته است. نکته جالب و مهم آنکه در مواردی هم که پژوهش صورت گرفته نهادهای مسئول در این حوزه به دلیل وابستگی‌های حزبی و ایدئولوژیک نسبت به کاربست نتایج پژوهش‌ها در سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی بی‌توجه بوده‌اند. این در حال است که یافته در برخی موارد نشان می‌دهد پژوهش‌های متنوع و گوناگون در برخی موضوعات به نتایج واحدی رسیده و پژوهشگران بر رعایت نکات و مسائل خاصی تأکید کرده‌اند اما بازهم نهادهای مسئول بی‌تفاوت بوده‌اند.
- به‌رغم سهم اندک فرهنگ در برنامه سوم توسعه اما نتایج این پژوهش به‌صراحت تأکید می‌کند که مشکلات و چالش‌ها در حوزه فرهنگ بیش از آنکه مربوط به کمبود منابع باشد، ناشی از عدم بهره‌گیری صحیح و مطلوب و کاربست منابع موجود است.
- این پژوهش ارائه منابع مالی و یارانه به این حوزه را از جمله دلایل ضعف این نهاد دینی و فرهنگی معرفی می‌کند. برمبنای نتایج این پژوهش به دلیل این معضل این نهاد فاقد اهتمام لازم برای مطالعات دقیق برای انجام صحیح وظایف فرهنگی و دینی بوده و درنتیجه تغییری در روش‌های این نهاد ایجاد نمی‌شود.
- عدم مشارکت بخش خصوصی از جمله معضلات جدی در حوزه فرهنگ محسوب می‌شود. دلایل عدم رغبت بخش خصوصی به حضور در عرصه فرهنگ ریسک بالای سرمایه‌گذاری در این حوزه است.
- به‌طورکلی و برمبنای آمار، بودجه فرهنگی در بخش‌های نهاد ریاست جمهوری، صداوسیما، سازمان اسناد و کتابخانه ملی، بنیادها، سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی، وزارت دفاع، سازمان اوقاف و امور خیریه، وزارت ارشاد، وزارت کار و امور اجتماعی، آموزش‌وپرورش، وزارت علوم و تحقیقات، میراث فرهنگی و گردشگری، نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها، شورای عالی انقلاب فرهنگی، دفتر تبلیغات حوزه علمیه، شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی، حوزه‌های علمیه، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، سازمان تربیت‌بدنی، وزارت بهداشت، کمیته امداد امام خمینی، وزارت مسکن و شهرسازی، وزارت نیرو، وزارت صنایع و معدن، وزارت بازرگانی، وزارت راه و ترابری، وزارت جهاد کشاورزی، وزارت تعاون، خبرگزاری جمهوری اسلامی و درنهایت کانون فکری پرورش کودکان و نوجوانان در طول سال‌های اجرای برنامه سوم توسعه افزایش داشته به‌نحوی‌که بودجه سال پنجم بیشتر از بودجه سال اول است.
- در میان این سازمان‌ها به‌جز سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی، وزارت مسکن و شهرسازی، وزارت نیرو و وزارت راه و ترابری، باقی نهادها و سازمان‌ها در اکثر سال‌های اجرای برنامه سوم توسعه نسبت به سال قبل افزایش بودجه در حوزه فرهنگ داشته‌اند. به بیان بهتر به‌صورت هرساله بودجه فرهنگی این نهادها افزایش‌یافته است.
- در میان سازمان‌ها با افزایش بودجه، این افزایش در سازمان اسناد و کتابخانه ملی، بنیادها، سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی، وزارت ارشاد نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها، شورای عالی انقلاب فرهنگی، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی و درنهایت سازمان تربیت‌بدنی بسیار شدید و بالا بوده است.
- وزارت کشور، وزارت امور خارجه، سازمان حج و زیارت، وزارت امور اقتصاد و دارای و وزارت رفاه و تأمین اجتماعی نهادهایی بوده‌اند که بودجه فرهنگی آنها در طول برنامه سوم توسعه کاهش‌یافته است. این در حالی است که بودجه امور فرهنگی خارج کشور به‌صورت مستمر در طول اجرای این برنامه افزایش‌یافته است.
- در بحث تخصیص منابع فرهنگی به لحاظ موضوعی نکته جالب افزایش هرساله بودجه روحانیت است، درحالی‌که بودجه فرهنگی مربوط به اهل تسنن پس از دو سال و به‌شدت با افت مواجه شده است. این بودجه در سه سال آخر تقریباً صفر بوده است.